ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਕੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜਿਉਣ ਵਾਲਾ

ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ-ਆਪਨੀ ਕਥਾ:- ਤਹ ਹਮ ਅਧਿਕ ਤਪਸਿਆ ਸਾਧੀ ਮਹਾਕਾਲ ਕਾਲਕਾ ਅਰਾਧੀ॥2॥(ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 55) ਕੀ ਪੂਰਬ ਜਨਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਕਾਲ ਅਤੇ ਕਾਲਕਾ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਸਨ?
ਅਤੇ ਚੌਦਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਮਾਨ ਇਸ਼ਟ ਦੇਵ/ਦੇਵੀ ਵੀ ਉਹੀ ਦੱਸੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ:-
ਸਰਬਕਾਲ ਹੈ ਪਿਤਾ ਅਪਾਰਾ। ਦੇਵੀ ਕਾਲਕਾ ਮਾਤ ਹਮਾਰਾ॥5॥ (ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 73)
ਚਰਿਤ੍ਰੌਪਾਖਿਆਨ ਦੇ ਚਰਿਤ੍ਰ 266 ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਕਾਲ, ਸਰਬਕਾਲ ਅਤੇ  ਦੇਵੀ ਕਾਲਕਾ ਕੌਣ ਹੈ? ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਰਨ ਖੰਭਕਲਾ ਆਪਣੇ ਸਿਖਿਆਦਾਇਕ, ਸਾਲਗ੍ਰਾਮ-ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਅਨੇਕ ਉਕਤੀਆਂ ਯੁਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਮਹਾਕਾਲ ਦਾ ਉਪਾਸਕ ਬਣਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ।
1.    ਭਾਂਗ ਪੀਏ ਬੁਧਿ ਜਾਤ ਨ ਹਰੀ। ਬਿਨ ਪੀਏ ਤਵ ਕਹ ਪਰੀ॥37॥
2.    ਤੁਮ ਆਪਨ ਸਿਆਨੇ ਕਹਿਲਾਵਤ। ਕਬ ਹੀਂ ਭੂਲਿ ਨ ਭਾਂਗ ਚੜਾਵਤ॥…॥38॥
3.    ਪਾਹਨ ਕੀ ਪੂਜਾ ਕਰੈ ਜੇ ਹੈ ਅਧਿਕ ਅਚੇਤ। ਭਾਂਗ ਨ ਏਤੋ ਪਰ ਭਖੈ ਜਾਨਤ ਆਪੁ ਸੁਚੇਤ॥58॥
4.    ਕਹਾ ਭਯੋ ਜੌ ਭਾਂਗ ਭੂਲਿ ਭੌਦੂ ਨਹਿ ਖਾਈ॥80॥
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਸਰ ਜੀ ਨੂੰ ਭਰਮਾ ਕੇ ਰਨ ਖੰਭਕਲਾ ਮਹਾਕਾਲ ਦਾ ਉਪਾਸਕ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਦੀ ਕੀ ਹੈ?
ਇਹ ਛਲ ਸੌ ਮਿਸਰਹਿ ਛਲਾ ਪਾਹਨ ਦਏ ਬਹਾਇ। ਮਹਾਕਾਲ ਕੋ ਸਿਖਯ ਕਰਿ ਮਦਰਾ ਭਾਂਗ ਪਿਵਾਇ॥125॥ (ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 1210)
ਅਧਿਆਇ ਅੱਠਵਾਂ:- ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਸੰਕਿਲਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪਉਟਾ ਸਾਹਿਬ ਹੋਈ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ ਜੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ‘ਆਪਨੀ ਕਥਾ ਬਖਾਨੂ’ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਹਰ ਰੋਜ ਦੇ ਕੰਮ ਕਾਰ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਵੀ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ।

ਸ੍ਰੀ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਨਾਮ ਮਾਲਾ ਪੁਰਾਣ ਲਿਖਯਤੇ॥ ਸ੍ਰੀ ਭਗਾਉਤੀ ਜੀ ਸਹਾਇ॥ਪਾਤਿਸ਼ਾਹੀ 10॥
ਤੁਮ ਬੈਰਣ ਪ੍ਰਥਮੈ ਹਨੋ ਬਹੁਰੋ ਬਜੈ ਕ੍ਰਿਪਾਣ॥21॥ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮ ਮਾਲਾ ਪੁਰਾਣੇ ਭਗਾਉਤੀ ਉਸਤਤ ਪ੍ਰਿਥਮ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ ਸਤੁ ਸੁਭਮ ਸਤੁ॥
ਗਿਆਨੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ‘ਬੱਲਭ’ ਨੇ ‘ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਰਾਸੋ ਅਤੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ’ ਨਾਮੀ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ‘ਆਪਨੀ ਕਥਾ’ ਦੇ ‘ਭੰਗਾਣੀ ਯੁੱਧ’ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ‘ਰਾਸੋ’ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਪ੍ਰਿਥੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦੀ ਇਕ ਯੁੱਧ ਘਟਨਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਸ਼ੈਲੀ, ਛੰਦ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਮਾਨ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ, ਛੰਦ ‘ਭੁਜੰਗ ਪ੍ਰਯਾਤ’ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਭਿਆਨਕ, ਮਰੇ ਹੋਇਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਸਮਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਛੰਦ ਸੰਖਿਆ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇੰਞ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਪਨੀ ਕਥਾ’ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਸਹਮਣੇ ‘ਪ੍ਰਿਥੀ ਰਾਜ ਰਾਸੋ’ ਜ਼ਰੂਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਿਸਦਾ ਅਨੁਕਰਨ ‘ਭੰਗਾਣੀ ਯੁੱਧ’ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪੂਰਬ- ਜਨਮ:- ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਲਿਖਤ ਦੇ ਕਰਤਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ‘ਕਥਾਸਾਰਿਤਸਾਗਰ’ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਐੇਸੇ ਪਾਤਰ ਆਏ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੂਰਬ ਜਨਮ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ‘ਪ੍ਰਿਥੀ ਰਾਜ ਰਾਸੋ’ ਅਤੇ ਕੁਝਕੁ ਅਪ੍ਰਭੰਰਸ਼ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪੂਰਬ-ਜਨਮ ਦੇ ਬ੍ਰਿਤਾਂਤ ਉਪਲੱਬਧ ਹਨ।। ਕਵੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਸਿਖਯ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਇੰਞ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਇਸ਼ਟ ਭਾਵਨਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਇੰਞ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਮਹਾਕਾਲ ਅਤੇ ਕਾਲਕਾ ਦਾ ਉਪਾਸ਼ਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਕ੍ਰਿਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਇੰਞ ਨਾ ਹੁੰਦਾ।
ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ (ਉਕਤਿ ਬਿਲਾਸ) ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰ ਨਾਮਕ ਦੋਵੇਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਵਲੋਂ ‘ਕਵੀ ਕਹੇ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਕ੍ਰਿਨਾਵਤਾਰ ਵਿਚ ‘ਕਵੀ ਕਹੇ’ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ‘ਸ਼ਿਆਮ’(ਪਾਠਾਂਤਰ-ਰਾਮ) ਕਵੀ ਛਾਪ ਵਰਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿਚ ਕਵੀ ਛਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਗਈ। ਜੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਇਕੋ ਕਵੀ ਦੀਆ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣਾ। ਸੱਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਵੀ ਛਾਪ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਵਰਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਬਿਲਕੁਲ ਅਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰਚਨਾ ਇਕੋ ਕਵੀ ਦੀਆਂ ਨਹੀਂ।
ਸ਼ਿਵਾ:-  ਕਈ ਗਿਆਨੀ ਜਾਂ ਅਗਿਆਨੀ ਲੋਕ ਸਿਵਾ ਦਾ ਅਰਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਸਬਦ ਨਿਰਵਿਵਾਦ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ, ਕਾਲੀ ਜਾਂ ਕਲਿਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯਾਯ ਹੈ।ਜਿਵੇਂ:-
ਚਰਿਤ੍ਰੋਪਾਖਿਆਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੰਗਲ ਵਿਚ ਹੀ ਇਹ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ॥
ਦੁਰਗਾ ਤੂ ਛਿਮਾ ਤੂ ਸਿਵਾ ਰੂਪ ਤੇਰੋ। ਤੂ ਧਾਤ੍ਰੀ ਸਵਾਹਾ ਨਮਸਕਾਰ ਮੇਰੋ॥12॥ ਦ.ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 810
    ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ (2) ਵਿਚ ਦੇਵੀ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਿਵਾ ਵੀ ਗਿਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਜਿਵੇਂ:-
     ਨਮੋ ਹਿੰਗੁਲਾ ਪਿੰਗੁਲਾ ਤੋਤਲਾਯੋ। ਨਮੋ ਕਰਤਿਕਯਾਨੀ ਸਿਵਾ ਸੀਤਲਾਯੰ॥229॥ (ਦ.ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 116)
ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ’ਸਿਵਾ’ ਲਫਜ਼ ਸਿਰਫ ਇਕ ਵਾਰ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਥੇ ਵੀ ਸਿਵਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਵ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਪਾਰਬਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ। ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਦੇ ਪੰਨਾ 201 ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੇ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਟੀਕੇ ਵਿਚ ਵੀ ‘ਸਿਵਾ’ ਦੇ ਘਰਵਾਲੀ ਪਾਰਬਤੀ ਵਾਲੇ ਅਰਥ ਹੀ ਕੀਤੈ ਹੋਏ ਹਨ; ਸਿਵਾ ਸਕਤਿ ਸੰਬਾਦੰ॥ ਮਨ ਛੋਡਿ ਛੋਡਿ ਸਗਲ ਭੇਦੰ॥ ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਗੋਬਿਦੰ॥ ਭਜ ਨਾਮਾ ਤਰਸਿ ਭਵ ਸਿਧੰ॥ ਗੁ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 873॥ ਐ ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਿਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਪਾਰਬਤੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈਆਂ ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਸੱਚ ਨਾਲੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖਹਿੜਾ ਛੱਡ ਦੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ/ਸੱਚ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਹ।
ਸਿੱਖ:-   ਸਿੱਖ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂ ਕੇਸ਼ਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸਮਝ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਗਿਆਨੀ ਪੁਰਸ਼ ਇਸਦੇ ਕਰਤ੍ਰਿਤਵ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬਿਲਕੁਲ ਗਲਤ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਰੂੜ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸਗੋ ਸਮਾਨਾਯ ਅਰਥ ‘ਸ਼ਿਸ਼ਯ’ ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ:- ਮਹਾਕਾਲ ਕੋ ਸਿਖਯ ਕਰਿ ਮਦਰਾ ਭਾਂਗ ਪਿਵਾਇ॥ (ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 1210)
              ਮੰਤ੍ਰ ਦੇਤ ਸਿਖ ਅਪਨ ਕਰਨ ਹਿਤ। ਜਯੋਂ ਤਯੋਂ ਭੇਟ ਲੈਤ ਤਾਤੇ ਬਿਤ।
               ਸਤਿ ਬਾਤ ਤਾਕਹ ਨ ਸਿਖਾਵਹੁ। ਤਾਹਿ ਲੋਕ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਵਹ॥28॥ ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 1202॥
              ਸੁਨਤ ਰਾਵ ਕੇ ਬਚ ਸ੍ਰਵਨ ਤ੍ਰਿਯ ਮਨਿ ਅਧਿਕ ਰਿਸਾਇ।
              ਚੋਰ ਚੋਰ ਕਹਿ ਕੈ ਉਠੀ ਸਿਖਯਨ ਦਿਯੋ ਜਗਾਇ॥59॥ ਦ.ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 842॥
ਬੜਵਾਨਲ/ ਦਾਵਾਨਲ:-  ਇਸ ਚਰਿਤ੍ਰ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਈ ਇਤਹਾਸਕ ਅਤੇ ਕਾਵ ਦੋਸ਼ ਹਨ ਜੋ ਇਸਦੇ ਰਚਨਹਾਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਸੁਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਕਵੀ ਨਾ ਸਾਬਤ ਕਰਕੇ ਇਕ ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕਵੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਬਨ ਦੀ ਅੱਗ ਲਈ ‘ਦਾਵਾਨਲ’ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ‘ਬੜਵਾਨਲ’ ਵਰਤਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਕਰਵਾਰ ਲੈ ਲਾਲ ਕੀਏ ਅਰਿ ਖੇਤ ਲਗੀ ਬੜਵਾਨਲ ਜਿਉ ਬਨ ਮੈ॥48॥
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਦੇ ਛੰਦ 587 ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਬੜਵਾਨਲ ਦੇ ਲੀਲਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਦਾਵਾਨਲ ਪੀਤੀ ਸੀ ਬੜਵਾਨਲ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 805 ਛੰਦ ਵਿਚ ਕਵੀ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਵਿਜੋਗਨੀ ਗੋਪੀਆਂ ਤੋਂ ਨਾਥ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਧਾਰਣ ਕਰ ਲੈਣ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਤਹਾਸਕ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਗੋਪੀ ਪ੍ਰੇਮ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਥਾਂ ਦਾ ਯੁਗ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਚੰਡੀ ਚਿਰਤ੍ਰ (2):- ਇਹ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਦੋਵੇਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਇਕੋ ਹੀ ਕਵੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸੇ ਹੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਵਰਨਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ? ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ 34 ਛੰਦ ( 223-256)  ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਪਟਨੇ ਵਾਲੀ ਬੀੜ ਵਿਚ  ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੜਬੜ ਨਾਲ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵਰਤਮਾਨ ਸਰੂਪ ਦੋਸ਼ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ 34 ਛੰਦਾ ਵਿਚ ‘ਦੇਵੀ ਜੂ ਕੀ  ਉਸਤਤਿ’ ਅੰਕਿਤ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅੰਤਿਮ ਛੰਦ ਕਵੀ ਦੀ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ਼ਟ-ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੇ। ਜਿਵੇਂ:-
ਸਬੈ ਸੰਤ ਉਬਾਰੀ ਬਰੰ ਬਯੂਹ ਦਾਤਾ। ਨਮੋ ਤਾਰਣੀ ਕਾਰਣੀ ਲੋਕ ਮਾਤਾ।
ਨਮਸਤੰਯ ਨਮਸਤੰਯ ਨਮਸਤੰਯ ਭਵਾਨੀ। ਸਦਾ ਰਾਖ ਲੈ ਮੁਹਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੈ ਕ੍ਰਿਪਾਨੀ॥256॥ ਦ.ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 118॥
ਇਸ ਇਸ਼ਟ-ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਿਰਗੁਣੀ ‘ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ’ ਨਾਲ ਇਕਦਮ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ।
ਜੇ ਜੇ ਤੁਮਰੇ ਧਿਆਨ ਕੋ ਨਿਤ ਉਠਿ ਧਿਆਹੈਂ ਸੰਤ। ਅੰਤ ਲਹੈਗੇ ਮੁਕਤ ਫਲੁ ਪਾਵਹਿਗੇ ਭਗਵੰਤ॥262॥ਦ.ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 119॥
ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ:-  ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਕਵੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ‘ਸਿਆਮ’ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਰਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਕੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ੱਕ ਦੀ ਗੁਜਾਇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ।ਜਿਵੇਂ:-
               ਸੁਨੀਅਹੁ ਸੰਤ ਸਬੈ ਚਿਤ ਲਾਈ।
               ਬਰਨਤ ਸਿਆਮ ਜਥਾ ਮਤ ਭਾਈ।1॥ ਦ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 155॥
ਸ਼ਿਆਮ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਆਸਰਾ ਦਾਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਕਵੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਲਚੀ ਵੀ॥
(ੳ)    ਬਾਤ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਖ ਸੁਨਾਊਂ। ਜਾ ਤੇ ਕਬ ਕੁਲ ਸਰਬ ਰਿਝਾਊਂ।1॥ (ਚੰਦਰ ਅਵਾਤਰ)
(ਅ)    ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਕਵਿਤਾ ਕਰਿ ਕੈ ਕਬਿ ਰਾਮ ਨਰੇਸਨ ਜਾਈ ਰਿਝੈ ਹੈ।
ਜੋ ਬਲ ਪੈ ਕਹਿ ਹੈ ਕਬ ਪੰਡਿਤ ਰੀਝ ਘਨੋ ਤਿਹ ਕੋ ਧਨ ਦੇ ਹੈ॥1177॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ)
(ੲ) ਤਾ ਕੋ ਕਬਿਤਨ ਮੈਂ ਕਬਿ ਸਯਾਮ ਕਹਯੋ ਕਹਿ ਕੈ ਕਹਿ ਕਉਨ ਰਿਝਾਵੈ॥1902॥ (ਕ੍ਰਿਨਾਵਤਾਰ)
(ਸ) ਜੋ ਬਲਭਦ੍ਰ ਕੇ ਸੰਗ ਭਿਰੇ ਤਿਨ ਕਉ ਕਥ ਕੈ ਪ੍ਰਭੁ ਲੋਕ ਰਿਝੈਹਉ॥1037॥ (ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰ)
ਕਬਿ ਸਿਯਾਮ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਧਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਲਾਲਚੀ ਕਵੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜਿਵੇਂ:-
(ਅ)    ਤਾ ਛਬਿ ਕੀ ਕਵਿਤਾ ਕਰਿ ਕੈ ਕਬਿ ਰਾਮ ਨਰੇਸਨ ਜਾਈ ਰਿਝੈ ਹੈ।
ਜੋ ਬਲ ਪੈ ਕਹਿ ਹੈ ਕਬ ਪੰਡਿਤ ਰੀਝ ਘਨੋ ਤਿਹ ਕੋ ਧਨ ਦੇ ਹੈ॥1177॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ)


ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਲਿਖਾਰੀ ਸਾਧਾਰਣ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕਵੀ:-
ਧਨਖ ਤੇਜ ਮੈ ਬਰਨਿਯੋ ਕਿਸਨ ਕਥਾ ਕੇ ਕਾਜ। ਅਤਿ ਹੀ ਚੂਕ ਮੋ ਤੇ ਭਈ ਛਿਮੀਯੌ ਸੋ ਮਹਾਰਾਜ॥834॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)
ਬਿਨਤ ਕਰੋ ਦੋਊ ਜੋਰਿ ਕਰਿ ਸੁਨੋ ਜਗਤ ਕੇ ਰਾਇ। ਮੋ ਸਮਤਕ ਤਵੈ ਪਗ ਸਦਾ ਰਹੈ ਦਾਸ ਕੇ ਭਾਇ॥756॥ (ਕਿਸ਼੍ਰਨਾਵਤਾਰ)
ਸਤ੍ਰਹ ਸੈ ਚਵਤਾਲ ਮੈ ਸਾਵਨ ਸੁਧਿ ਬੁਧਵਾਰ। ਨਗਰ ਪਾਵਟਾ ਮੋ ਤੁਮੋ ਰਚਿਯੋ ਗ੍ਰੰਥ ਸੁਧਾਰ॥983॥ (ਕਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)

ਇਸੀ ਭਾਂਤ ਸੋ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਖੇਲ ਕਰੇ ਬ੍ਰਿਜ ਮਾਹਿ।
ਅਬ ਪਗ ਚਲਤਯੋ ਕੀ ਕਥਾ ਕਹੋ ਸੁਨੌ ਨਰ ਨਾਹਿ॥117॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)
ਭੁੱਲਾਂ ਲਈ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਣੀ:-
ਜਹ ਭੁਲ ਭਈ ਹਮ ਤੇ ਲਹੀਯੋ। ਸੇ ਕਬੋ ਤਹ ਅਛ੍ਰ ਬਨਾ ਕਹੀਯੋ॥6॥ (ਰਾਮਾਵਤਾਰ)
ਤਾਂਤੇ ਥੋਰੀਯੈ ਕਥਾ ਕਹਾਈ। ਭੁਲਿ ਦੇਖਿ ਕਬ ਲੇਹੁ ਬਨਾਈ॥6॥  (ਨਰ ਅਵਤਾਰ)
                        
ਸਤ੍ਰਹ ਸੈ ਪੈਤਾਲ ਮੈ ਕੀਨੀ ਕਥਾ ਸੁਧਾਰ।ਚੂਕ ਹੋਇ ਜਹ ਤਹ ਸੁ ਕਬਿ ਲੀਜਹੁ ਸਕਲ ਸੁਧਾਰ॥755॥(ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)
ਖੜਗਪਾਨ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੇ ਪੋਥੀ ਰਚੀ ਵਿਚਾਰ। ਭੁਲਿ ਹੋਈ ਜਹਂ ਤਹਿਂ ਸੁ ਕਬਿ ਪੜੀਅਹੁ ਸਬੈ ਸੁਧਾਰ॥984॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)
ਕਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਭੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੈ:- ਤਾਤੇ ਕਥਾ ਥੋਰ ਹੀ ਬਾਸੀ। ਨਿਰਖ ਭੁਲਿ ਕਬਿ ਕਰੋਂ ਨ ਹੀਸੀ॥28॥ (ਜਲੰਧਰ ਅਵਤਾਰ)॥
ਸਬ ਨਾਮ ਜਥਾ ਮਤ ਸਿਯਾਮ ਧਰੋ। ਘਟ ਜਾਨ ਕਵਿ ਜਿਨ ਨਿੰਦ ਕਰੋ॥8॥ (ਖੀਰ-ਸਮੁਦ੍ਰ ਮੰਥਨ)
ਕਵੀ ਅਵਤਾਰ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਨਾਵਾਕਿਫ:- ਬ੍ਰਹਮਾ, ਸਿਵ ਚੰਦ੍ਰ, ਸੂਰਜ, ਜਲੰਧਰ ਆਦਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਵਤਾਰਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਵੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ 24 ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਆਪ ਇੰਞ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਇਸਦਾ ਬਹੁਤਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਸ਼ਤ੍ਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜਾਂ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੋਂ ਸੁਣ ਕੇ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ।
ਗਾਇ ਰਖੀਸਨ ਕਉ ਦਈ ਕਹਲਾਉ ਕਰੋਂ ਬਿਚਾਰ।ਸ਼ਾਂਸਤ੍ਰ ਸੋਧ ਕਬੀਅਨ ਮੁਖਨ ਲੀਜਹੁ ਪੂਛ ਸੁਧਾਰ।7॥ (ਮਹਾ-ਮੋਹਨੀ)
ਸੋ ਕਬਿ ਸਯਾਮ ਪੁਰਾਯਨ ਤੇ ਸੁਨ, ਭੇਦ ਕਹਯੋ ਸਭ ਸੰਤ ਸੁਨੈਕੈ॥2145॥ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ)
ਕਈ ਹੋਰ ਭੁੱਲਾਂ:- ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ ਅਤੇ ਮੋਹਿਨੀ ਅਵਤਾਰ ਪਰਸਪਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਦੇ ਛੰਦ 5 ਤੋਂ 8 ਤਕ ਦੇਵੀ ਉਸਤਤਿ:-
ਬਿਨ ਚੰਡ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੁਮਾਰੀ ਕਬਹੂੰ ਮੁਖ ਤੇ ਨਹੀਂ ਅਚਰ ਹਉ ਕਰਿ ਹੌਂ।
ਤੁਮਰੇ ਕਰ ਨਾਮ ਕਿਦੋ ਤੁਲਹਾ ਜਿਮ ਬਾਕ ਸਮੁੰਦ੍ਰ ਬਿਖੈ ਤਰਿ ਹੌਂ॥5॥
ਰੇ ਮਨ ਭਜ ਤੂ ਸਾਰਦਾ ਅਨਗਨ ਗੁਨ ਹੈ ਜਾਹਿ।
ਰਚੌਂ ਗ੍ਰੰਥ ਇਹ ਭਾਗਵਤ ਜਹ ਵੈਂ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਾਹਿ॥6॥ ਦ. ਗ੍ਰੰ.ਪੰਨਾ 255॥
ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ 20ਵਾਂ ਅਵਤਾਰ ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ ਹੈ ਤੇ ਇਸਦੀ ਰਚਨਾ ਸੰਮਤ 1755 ਵਿਚ ਹੋਈ ਹੈ। ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸੰਮਤ ਮੁਤਾਬਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਨੂੰ 1744-45 ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਕ੍ਰਮ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ 21ਵਾਂ ਅਵਤਾਰ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਇਕ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਰਾਮ ਅਵਤਾਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ ਪਰ ਇੰਞ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਵਤਾਰਵਾਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਇਕ ਗ੍ਰੰਥ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਚਰਿਤ੍ਰੋਪਾਖਿਆਨ:-  16ਵੇਂ ਚਰਿਤ੍ਰ  ਵਿਚ ਛੱਜੀਆਂ ਨਾਮ ਦੀ ਵੇਸਵਾ ਦਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਰਾਇ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੀ ਪ੍ਰਸੰਗ 21 ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿਚ ਹੈ। ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁ ਹੈ ਕਿ ਛੱਜੀਆ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ  ਨੂਪ ਕੌਰ/ਨੂਪ ਕੁਆਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹੂ-ਬਾਹੂ ਓਹੀ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਛੰਦਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨਤਾ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ:-
ਕਾਮਾਤੁਰ ਹਵੈ ਜੋ ਤੁਰਨਿ ਆਵੇ ਪਿਯ ਕੈ ਪਾਸ।
ਮਹਾ ਨਰਕ ਸੋ ਡਾਰਿਯਤ ਦੈ ਜੋ ਜਾਨ ਨਿਰਾਸ॥23॥ ਚਰਿਤ੍ਰ 16॥
ਕਾਮਾਤੁਰ ਹਵੈ ਜੋ ਤ੍ਰਿਯਾ ਆਵੇ ਪ੍ਰਿਯਾ ਕੇ ਪਾਸ।
ਮਹਾ ਨਰਕ ਸੇ ਡਾਰਿਯੈ ਦੈ ਜੋ ਜਾਨ ਨਿਰਾਸ॥18॥ ਚਰਿਤ੍ਰ 21॥
ਚਰਿਤ੍ਰ 95 ਦਾ ਲਿਖਾਰੀ/ਕਵੀ ਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਰਾਇ ਦੋਵੇਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਆਕਤੀ ਹਨ। ਬਿੰਦੋ ਨਾਮ ਦੀ ਜਾਟ ਪੁੱਤਰੀ ਭਿਖਾਰਣ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦੇ ਟੂਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਨੌਕਰਾਨੀ ਨੂੰ ਸਜਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਰਾਇ ਕੋਲੋਂ ਦਵਾਈ ਗਈ। ਮਤਲਬ ਲਿਖਾਰੀ ਤੇ ਰਾਇ ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤਾਂ ਹਨ। ਜੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਇ ਤਾਂ ਅਨੰਪੁਰ ਦਾ ਰਾਇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਤਹਾਸ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸਿਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਵੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਵਾਸੀ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਗਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।
ਚਰਿਤ੍ਰ 71 ਪੱਗਾਂ ਲਾਹੁਣੀਆਂ, ਧੋਣੀਆਂ, ਵੇਚਣੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਣੀਆਂ ਵੀ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਰਤਿਤਵ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। 800 ਪੱਗਾਂ ਲਾਹੀਆਂ।ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ 800 ਪੱਗਾਂ ਲਾਹ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪਰ ਕਵੀ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ ਤਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਾਢੌਰੇ ਕੋਲ (ਦਿੱਲੀ-ਲੁਧਿਆਣੇ ਸੜਕ ਤੇ ਪਿਪਲੀ ਕੋਲ) ਹੈ ਤੇ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ 60-70 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਪਰ ਲਿਖਾਰ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਪਾਉਂਟੇ ਦੇ ਕੋਲ ਜਮਨਾ ਕਿਨਾਰੇ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਤਲਬ ਲਿਖਾਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੂਗੋਲਕ ਵਾਕਫੀਅਤ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸਫਰ, ਜਾਣਾ ਤੇ ਆਉਣਾ, ਕੋਈ 5-6 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ 800 ਪੱਗਾਂ ਲਿਆ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਦਿੱਤੀਆਂ?
ਚਰਿਤ੍ਰ 4 ਦਾ ਕਵੀ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਜਾਂ ਨਗਰ ਦਾ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਂਨੰਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਵੇਂ ਰਤੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਸਨ (ਛੰਦ2)। ਕਵੀ ਦੇ ਘਰ ਅਜਿਹੇ ਆਚਰਣ ਵਾਲੇ ਵਿਆਕਤੀ ਸਦਾ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।(ਛੰਦ 8)। ਅਜਿਹੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਆਕਤੀ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ।
ਚਰਿਤ੍ਰ 49 ਦਾ ਕਵੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਚਰਿਤ੍ਰ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਵੇਸਵਾ ਰੁਚੀਆਂ ਵਾਲੀ ਨੰਦਮਤੀ ਨਾਇਣ ਦੇ ਪਤੀ ਦਾ ਕਵੀ ਦੇ ਘਰ ਪਿਆ ਰਹਿਣਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਤਾਕੇ ਧਾਮ ਬਹੁਤ ਜਨ ਆਵੈ। ਨਿਸਦਿਨ ਤਾਸੌ ਭੋਗ ਕਮਾਵੈ॥2॥ ਦ. ਗ੍ਰੰ. ਪੰਨਾ 872॥
ਹੁਣ ਜੇ ਲਿਖਾਰੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਾਈਏ ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਐਸਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਚਰਿਤ੍ਰ 125 ਵਿਚ ਇੰਦ੍ਰਮਤੀ ਦਾ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਛਲ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦਾ ਜੋ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਰਾਮਾ ਅਵਤਾਰ ਵਿਚ ਆਏ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਚੌਬੀਸ ਅਵਤਾਰ ਤੇ ਚਰਿਤੋਪਾਖਿਆਨ ਇਕੋ ਲਿਖਾਰੀ ਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।
ਚਰਿਤ੍ਰ 320 ਵਿਚ ਛੰਦ 3 ਤੋਂ 9 ਤਕ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਰਿਆਂ ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਪਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ ਵਿਚ ਆਏ ‘ਯੁੱਧ ਪ੍ਰਬੰਧ’ ਵਿਚ ਖੜਗ ਸਿੰਘ, ਧਨ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਲੇਖ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਦੋਹਾਂ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਕਵੀ ਇਕੋ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।
ਚਰਿਤ੍ਰ ਅੰਕ 203 ਨਰਕਾਸੁਰ-ਰਾਨੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ ਵਿਚ ਆਈ ਅਜਿਹੀ ਕਥਾ ਪ੍ਰਸੰਗ 2116-2145 ਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਥੇ ਭੋਮਾਸੁਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੇ ਇਕ ਲਿਖਾਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਮਨੌਤ ਨੂੰ ਨਿਕਾਰਦਾ ਹੈ।
ਚਰਿਤ੍ਰ 217 ਵਿਚ ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅਸਲੀਅਤ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੈ। ਜਿਵੇ ਤਿਬਤ ਚੀਨ ਮਚੀਨ ਰੂਸ ਆਦਿ।  ਸਿਕੰਦਰ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਸਦਾ ਕਵੀ ‘ਕਾਲ’ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ।
ਮਹਾਂਕਾਲ ਜਾਂ ਕਾਲਿਕਾ ਵਾਲੇ ਅੰਤਲੇ ਚਰਿਤ੍ਰ ਵਿਚ ਸਤਿਯੁਗੀ ਕਥਾ ਨਾਲ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਨਾ ਵੀ ‘ਕਾਲ ਦੋਸ਼’ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤਾਂ ਸਤਿਯੁੱਗ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਸਲਾਮ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਪੰਦਰਾਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਕਿੱਤੇ ਸੱਤਿਯੁੱਗ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਕਲਯੁੱਗ।
ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੰਥ ਦਾ ਦਾਸ,
ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜਿਉਣ ਵਾਲਾ + 1 647 966 3132