Ninder Ghugianvi

ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ: ਮੌਜੀ ਮਨ ਬਾਤਾਂ ਕਰੇ! - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਤਿਰਕਾਲਾਂ ਢਲੀਆਂ। ਮੱਝਾਂ, ਗਾਵਾਂ, ਵੱਛੀਆਂ ਤੇ ਕਟੜੂ ਚਰ ਕੇ ਚਾਰਾ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਰਹੇ। ਆਜੜੀ ਦੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਹਾਕਾਂ- ''ਓ ਤੁਸੀਂ ਹਟਜੋ, ਸਿੱਧੀਆਂ  ਤੁਰੋ, ਤੁਰੋ ਸਿੱਧੀਆਂ... ਹਾਏ ਓ ਰੱਬਾ... ਹੇਅ੍ਹਾ ਹ੍ਹੇ... ਹ੍ਹੇ... ਹ੍ਹੇ... ਹ੍ਹੇ... ਥੋਡਾ ਰੱਬ ਰਾਖਾ, ਮੂੰਹ ਨਾ ਮਾਰਿਓ ਖੇਤ ਬਿਗਾਨੇ, ਸਿੱਧੀਆਂ ਤੁਰੋ ਸਿੱਧੀਆਂ... ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਚਰਲਿਓ, ਜਿਊਣ ਜੋਗੀਓ! " ਇਹ ਸਭ ਸੁਣ-ਦੇਖ ਕੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾਂ ਕਿ ਕਿੰਨਾ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੈ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਗਰੀਬ ਦਲਿਤ ਆਜੜੀ! ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਈਮਾਨ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਬੇਰੋਕ  ਹੋਕਰੇ ਦੇ ਰਿਹੈ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ। ਅਜ ਬੰਦੇ ਦੇ ਆਖੇ ਬੰਦਾ ਨਹੀ ਲਗਦਾ,ਤੇ ਇਹ ਭਗਤ  ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੌਤੀਆਂ ਦਿੰਦੈ ਪਿਐ,ਮੈਂ ਵਾਰੇ ਵਾਰੇ ਜਾਵਾਂ, ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਰੱਬੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ। ਠੰਢੀਆਂ ਛਾਵਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਆਸਰੇ ਵਧਦੀਆਂ ਫੁਲਦੀਆਂ ਨੇ। ਬਾਬਾ ਸੁੱਚਾ  ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ- ਖੇਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਤੇ  ਏਧਰ ਓਧਰ ਮੂੰਹ ਮਾਰਦਾ ਪਸ਼ੂ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਦੁੱਧ ਦੇਊ, ਉਹਦਾ ਦੁਧ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਉਹੋ ਜਿਹੀ ਬੁੱਧ ਹੋਊ!
    ਜੈਸਾ ਪੀਵੈ ਪਾਣੀ
    ਤੈਸਾ ਹੋਵੈ ਪ੍ਰਾਣੀ
    ਜੈਸਾ ਖਾਈਏ ਅੰਨ
    ਤੈਸਾ ਹੋਵੈ ਮੰਨ
    ਜੈਸਾ ਪੀਵੈ ਦੁੱਧ
    ਵੈਸੀ ਹੋਵੈ ਬੁੱਧ
    ਸੂਰ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਸੂਰ ਵਰਗਾ ਨਾ ਹੋਊ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋਊ?
    ਸੱਚ ਐ ਕਿ ਕਿਥੋਂ ਲਭਣਗੇ ਰੱਬ ਵਰਗੇ ਐਸੇ ਬੰਦੇ
    ਜੋ ਤੁਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਛੁਪਦੇ, ਸਰੀਰ ਖੁਰਦੇ
    ਤੇ ਮਨ ਭੁਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ
    ਹਾਏ ਓ ਰੱਬਾ ਮੇਰਿਆ, ਗਮਾਂ ਨੇ ਘੇਰਿਆ...
    (9-4-2019, ਸ਼ਾਮ 6:30 ਵਜੇ।)

                                                ******************
    ਦੁਪਹਿਰ ਹੈ। ਸਾਦਿਕ ਮੰਡੀ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਉਤਰ੍ਹਿਆਂ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੀ ਬੱਸ 'ਚੋਂ। ਧੁੱਪ ਖੂਬ ਖਿੜੀ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕਣਕਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਸੁਨੈਹਰੀ ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗੇ ਜਾਣਗੇ। ਸਬਜੀ ਵੇਚਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੜੀਆਂ ਤੇ ਰੇਹੜੀਆਂ 'ਤੇ ਰੌਣਕ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖੂਬ ਚਹਿਲ-ਪਹਿਲ ਹੈ। ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਰੇਹੜੀਆਂ 'ਤੇ ਲਵੇ-ਲਵੇ ਕੱਦੂ ਵਿਕਣੇ ਆ ਗਏ ਨੇ ਅਗੇਤੇ ਹੀ। ਹਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਹੀ ਚੰਡੀਗੜ ਜਾਂਦਾ ਘਰੇ ਕੱਦੂ, ਘੀਆ ਤੋਰੀ, ਚੌਲ਼ੇ, ਕਰੇਲੇ, ਭਿੰਡੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕ-ਸੁਕ ਦੇ ਬੀਜ ਬੋ ਕੇ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਾਂ ਬੀਜ ਫੁੱਟ ਪਏ ਹੋਣੇ ਨੇ! ਮਗਰੋਂ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਮੀਂਹ ਵੀ ਪੈ ਹਟਿਆ ਹੈ, ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਫੁੱਟਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ  ਆਇਆ ਲੱਗਿਐ। ਦੇਖ ਰਿਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਬੌਰੀਏ, ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿਛਾਈ ਹਰਾ-ਕਚੂਰ ਛੋਲ਼ੀਆ ਰੱਖੀ ਬੈਠੇ ਨੇ,ਹਾਕਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ, ''ਆਜੋ ਬਈ ਲੈ ਜੋ...ਵੀਹਾਂ ਦਾ ਕਿੱਲੋ...ਤਾਜ਼ਾ ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਛੋਲ਼ੀਆ...ਆਜੋ ਬਈ ਆਜੋ, ਫੇਰ ਨਾ ਆਖਿਓ ਕਿ ਮੁੱਕ ਗਿਆ... ਰੁੱਤ ਛੋਲ਼ੀਆ ਖਾਣ ਦੀ ਆਈ...।"
    ਗਾਹਕਾਂ ਵੱਲ ਬੌਰੀਆਂ ਦੀ ਵੱਜ ਰਹੀਆਂ ਹਾਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਲੱਭਣ ਲਗਦਾ ਹਾਂ ਖੜ੍ਹਾ-ਖਲੋਤਾ। ਪਥਰੀਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਪਿੰਡ 'ਚ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਖਵਰੈ ਮਨ ਤਦੇ ਈ ਹਲਕਾ-ਫੁਲਕਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਪਦੈ! ਹਫਤੇ ਮਗਰੋਂ ਆਇਆ ਹੋਵਾਂ ਤੇ ਘਰ ਛੋਲ਼ੀਆ ਲਿਜਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਨਾ ਕਰੇ!
    16-ਸੈਕਟਰ ਵਿਚ ਤਾਂ ਛੋਲ਼ੀਏ ਦਾ ਸੁਫ਼ਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਲੱਭਣਾ ਕਿੱਥੋਂ! ਬਰਗਰ, ਨੂਡਲਜ਼, ਬਰੈਡ, ਬੜੇ ਤੇ ਪੀਜ਼ੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀ ਜਾਨਣ ਏਹਦੀ ਤਰੀ ਦਾ ਸੁਆਦ! ਦੋ ਕਿੱਲੋ ਤੁਲਵਾਇਆ ਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆਂ ਪਿੰਡ ਨੂੰ!
    ਤਾਇਆ ਰਾਮ ਚੇਤੇ ਆ ਰਿਹੈ, ਉਸਦਾ ਖੂਹ ਵਾਲੇ ਖੇਤੋਂ ਆਥਣੇ ਛੋਲ਼ੀਆ ਪੁੱਟ ਕੇ ਲਿਆਉਣਾ ਤੇ ਦਾਦੀ ਤੇ ਭੂਆ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕਹਿਣਾ, ਬਾਲਪਨ ਵਿਚ ਬੜਾ ਚੰਗਾ-ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ, ਤਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁਣ ਤੀਕ ਭੁੱਲਿਆ। ਦਾਦੀ  ਤੇ ਭੂਆ ਛੰਨੇ ਵਿਚ ਛੋਲ਼ੀਆ ਕੱਢਦੀਆਂ, ਕੱਢੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੇ ਫੱਕੇ ਮਾਰਦਾ ਤੇ ਨਾਲ ਭੂਆ ਤੋਂ ਝਿੜਕਾਂ ਖਾਂਦਾ ਸਾਂ। ਪੱਕੀਆਂ ਡੋਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਲ਼ਾਂ ਭੁੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਹਰੇ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਮਸਾਲਾ ਭੁੰਨ ਕੇ ਰਿੰਨ੍ਹਿਆਂ ਜਾਂਦਾ।  ਚਾਹੇ ਖੇਤੋਂ ਛੋਲ਼ੀਆ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ਤਾਇਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹੁਣ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਾਦੀ ਤੇ ਭੂਆ ਹੀ ਰਹੀਆਂ, ਪਰ ਚੌਂਕੇ ਵਿਚ ਭੁੱਜ ਰਹੇ ਮਸਾਲੇ ਦੀ ਮਹਿਕ ਹਾਲੇ ਤੀਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਰੀ।
    ਖੂਹ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਵਾਲਾ ਟਿੱਬਾ ਬਥੇਰਾ ਕੁਝ ਦਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਸਾਡੇ ਟੱਬਰ ਨੂੰ। ਛੋਲ਼ੀਏ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਤੋਰੀਆ, ਤੇ ਤਾਰਾ-ਮੀਰਾ ਵੀ ਬਥੇਰਾ ਹੁੰਦਾ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਥੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਤੋਟ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਵੇਚਣ ਬਾਅਦ ਵਧੀ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਘਰ ਲਈ ਤੇਲ ਕਢਾ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਕੋਹਲੂ ਤੋਂ। ਸਿਵਿਆਂ ਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ, ਟਿੱਬੇ 'ਤੇ ਖਲੋਤੀ ਵੱਡੀ ਟਾਹਲੀ ਜਦ ਬਹੁਤੀ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਬੋਲ ਕੇ ਆਖਦੀ ਹੋਵੇ, ''ਛਾਂਗ ਲਵੋ ਹੁਣ, ਬਥੇਰੀ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਗਈ ਆਂ, ਘਰੇ ਬਾਲਣ ਵੀ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਹੋਣੈ...।"
    ਬੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈਣਾ ਤਾਂ ਤਾਏ ਨੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ, ''ਬਈ ਬਿੱਲੂ, ਐਤਕੀਂ ਬੇਰ ਬਹੁਤ ਲੱਥੂ...।" ਬੇਰੀਆਂ ਬੇਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਨਾ ਥਕਦੀਆਂ, ਨਾ ਤੋੜਨ ਤੇ ਚੁਗਣ ਵਾਲੇ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਥਕਦੇ। ਕੌੜ-ਤੁੰਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੀਆਂ ਵਧੀ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਕੌੜ-ਤੁੰਮਿਆਂ ਵਿਚ ਅਜਵੈਨ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕੁਝ ਪਾ ਕੇ ਘਰ ਵਾਸਤੇ ਚੂਰਨ ਵੱਖਰਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵੱਖਰਾ। ਚਿੱਬੜਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਅੰਤ ਹੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚਿੱਬੜਾਂ ਦੀ ਚਟਣੀ ਬਿਨਾਂ ਨਾਗਾ ਕੁੱਟੀ ਜਾਂਦੀ। ਅਚਾਰ ਵੀ ਪਾਉਂਦੇ ਤੇ ਚੀਰ ਕੇ ਸੁਕਾ ਵੀ ਲੈਂਦੇ। ਤਦੇ ਹੀ ਤਾਂ ਕਿਹੈ ਕਿ ਓਸ ਟਿੱਬੇ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਸਾਡੇ ਟੱਬਰ ਨੂੰ! ਜਦ ਟਿੱਬਾ ਥੋੜਾ ਕੁ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਾਸਤੇ ਕਰਤਾਰੇ ਬੌਰੀਏ ਨੂੰ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਨੇ ਮਤੀਰੇ, ਖੱਖੜੀਆਂ ਤੇ ਖਰਬੂਜੇ, ਦੇਸੀ ਟੀਂਡੇ, ਕੱਦੂ, ਅੱਲਾਂ ਖੂਬ ਉਗਾਏ। ਉਥੇ ਹੀ ਝੁੱਗੀ ਪਾ ਲਈ ਤੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰਤਾਰਾ।
                                                              ***
    ਸਕੂਟਰੀ ਵਿਹੜੇ ਲਿਆ ਵਾੜੀ ਹੈ।  ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਬਾਬਾ ਰਹਿਰਾਸ ਕਰ ਰਿਹੈ।  ਅੱਜ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ, ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਐ, ''ਹੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾ...ਤੇਰਾ ਈ ਆਸਰਾ... ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਰੱਖੀਂ...ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਹੋਵੇ... ਮੇਰੇ ਮਾਲਕਾ।"

9417421700

ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਪੰਨਾ : ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਰਹਿ ਪੁਲੀਏ! - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕੀਤੈ, ਏਸ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਦੋ ਪਲ ਬੈਠਣ ਨੂੰ। ਏਹਦੇ ਹੇਠਿਓਂ 'ਕਲ਼-ਕਲ਼' ਕਰਕੇ ਵਹਿ ਰਿਹਾ ਪਾਣੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆਂ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਸ ਪੁਲੀ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਨਿੰਮੜੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹੋ ਚੱਲਿਆ ਏ, ਤੇ ਉਹਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਿਸੇ ਦਾਨੀ-ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਨਲਕਾ ਵੀ ਗਡਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਐ, ਰਾਹੀ-ਪਾਂਧੀ ਨਿੰਮੜੀ ਥੱਲੇ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ ਨੇ,  'ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ' ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਤੇ ਟੁਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਏਸ ਪੁਲੀ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਚੇਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਏ। ਏਸ ਪੁਲੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਦਿਲੋਂ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾਂ।
                                                             ***
    ਵਰ੍ਹੇ ਬੀਤ ਗਏ। ਨਿੱਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਏਸ ਪੁਲੀ ਉੱਪਰੋਂ ਆਪਣੇ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਲੰਘਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਬਥੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਕਿ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਲੰਘ ਜਾਵਾਂ, ਪਰ ਵਾਹ ਨਾ ਚੱਲਦੀ, ਕਾਫ਼ੀ ਲੇਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸਾਂ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ। ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ, ਤੇ ਸਵੇਰ ਹਾਲੇ ਚਿੱਟੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ, ਜਦ ਹਨ੍ਹੇਰੇ-ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਹੀ ਪੁਲੀ ਉੱਤੋਂ ਲੰਘਦਾ, ਉਹ ਵੀ ਹਾਲੇ ਜਾਗ ਕੇ ਹੀ ਹਟੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਦ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੰਘਦਾ, ਲੋਕ ਖਾ-ਪਕਾ ਕੇ ਮੰਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ। ਮੇਰਾ ਸਾਹਬ ਰੋਟੀ ਲੇਟ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਰੋਟੀ ਪਕਾ, ਰਸੋਈ ਦਾ ਭਾਂਡਾ-ਟੀਂਡਾ ਸਾਂਭ ਕੇ ਈ ਤੁਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਨਲਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਖਲੋਂਦਾ, ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚੀਂ ਉਤਰ੍ਹ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਛੱਟਦਾ, ਦੋ ਬੁੱਕਾਂ ਪੀ ਕੇ, ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸਾਈਕਲ ਦੁਬੱਲ ਲੈਂਦਾ। ਏਸ ਪੁਲੀ ਨਾਲ਼ ਮੇਰਾ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਲਗਾਵ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।  ਲੰਘਣ ਨੂੰ, ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਾਹ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗਦਾ।
    ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਹਬ ਦੇ ਕੁੱਝ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਂਡਾ-ਟੀਂਡਾ ਤੇ ਚੁੱਲ੍ਹਾ-ਚੌਂਕਾ ਸਾਂਭਦਿਆਂ ਕਾਫ਼ੀ ਲੇਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ, ਕਾਫ਼ੀ ਲੇਟ! ਪਿੰਡ ਆਏ ਬਿਨਾਂ ਮੈਥੋਂ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣਾ। ਕੋਠੀਓਂ ਤੁਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਸਾਹਬ ਕੋਲ਼ ਝੂਠ ਬੋਲਿਆ ਸੀ, ''ਸਰ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ, ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਘਰ ਰਹਾਂਗਾ, ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਟਾਈਮ-ਸਿਰ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ।" ਕੋਠੀਓਂ ਸਾਈਕਲ ਕੱਢ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਭਜਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਹੀ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦਿਸਦਾ ਸੀ, ਬਸ ਤੁਰਨ ਜੋਗਾ ਹੀ ਚਾਨਣਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਸੌਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਈ-ਕੋਈ ਟਾਵਾਂ-ਟਾਂਵਾ ਜਿਹਾ ਬੀਂਡਾ ਕੁਸਕਦਾ। ਹਵਾ ਵੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਮਾਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ ਅੱਜ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਰਾ ਲੇਟ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਮੈਨੂੰ। ਬੇਬੇ ਆਖੇਗੀ, ''ਮੂਰਖ਼ਾ, ਜੇ ਲੇਟ ਹੋ ਗਿਆ ਸੈਂ, ਤਾਂ ਏਨੀ ਕੁਵੇਲੇ ਨੂੰ ਕਾਹਤੋਂ ਤੁਰਿਆ? ਆਬਦੇ ਚਾਚੇ ਘਰੇ ਜਾ ਵੜਦਾ।"
    ਸੋਚਦਾ ਹੋਇਆ ਪੈਡਲਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼-ਤੇਜ਼ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸਾਂ। ਪੁਲੀ ਲਾਗੇ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੋਂ ਪੁਲੀ ਸੁੰਨੀ ਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਪਰਛਾਂਵੇਂ ਜਿਹੇ ਦਿਖੇ ਸਨ। ਕੌਣ ਹੋਏ ਏਹ? ਏਥੇ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ? ਅੱਤਵਾਦੀ ਈ ਨਾ ਹੋਣ? ਜਾਂ ਡਾਕੂ... ਨਹੀਂ-ਨਹੀਂ, ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਨੇ, ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਾਲੇ। ਮੈਂ ਪੁਲੀ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨੇੜੇ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਪਿਛਾਂਹ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰਛਾਂਵੇਂ ਹੋਰ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਪ੍ਰਛਾਂਵਿਆਂ ਤੋਂ ਬੰਦੇ ਬਣ ਗਏ। ਮੈਂ ਡਰ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਇਹ ਕੌਣ ਹਨ? ਕੀ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ? ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੋਂ ਉੱਤਰ੍ਹ ਕੇ ਦਸ ਕੁ ਕਦਮੀਂ ਤੁਰਿਆ।
    ''ਆ ਜਾ, ਆ ਜਾ... ਐਸ ਵੇਲੇ ਉਏ ਤੂੰ?" ਇੱਕ ਬੋਲਿਆ, ਮੈਂ ਕੰਬ ਗਿਆ.ਇੱਕ ਜਣਾ ਪੁਲੀ ਹੇਠਾਂ ਪੌੜੀਆਂ ਵੱਲ ਉੱਤਰ ਗਿਆ। ''ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਐਂ ਉਏ ਐਸ ਵੇਲੇ ਤੂੰ?" ਦੂਸਰਾ ਖਲੋਤਾ ਬੋਲਦੈ। ਉਹਦੇ ਹੱਥ 'ਚ ਰਫ਼ਲ ਹੈ। ਮੋਢੇ ਸਟੀਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਡੋਲਣਾ ਲਮਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਾਈਫ਼ਲ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਲੰਘੀ ਪਈ ਹੋਈ ਹੈ।
    ''ਮੈਂ ਬਾਈ ਜ... ਦਿਹਾੜੀ ਤੋਂ ਆਇਆਂ, ਸ਼ਹਿਰੋਂ... ਕੋਠੀ ਬਣਦੀ ਆ, ਦਿਹਾੜੀ ਜਾਨੈਂ ਓਥੇ।" ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਹੌਸਲਾ 'ਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਆਖਿਆ
    ''ਹੈਨਾ ਲੇਟ ਉਏ ਭੜੂਆ? ਸਾਲਾ ਕਤੀੜ੍ਹ ਕਿਤੋਂ ਦਾ...।"
    ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਣ ਲੱਗਿਆ, ਹੁਣੇ ਗੋਲ਼ੀ ਰੈਫ਼ਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏਗੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਪੁੜਪੁੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਆਰ-ਪਾਰ ਲੰਘ ਜਾਏਗੀ। ਜਦ ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਾਂਗਾ, ਨਾਲ਼ ਹੀ ਖਲੋਤਾ ਮੇਰਾ ਸਾਈਕਲ ਵੀ ਧੜੰਮ ਦੇਣੇ ਡਿੱਗ ਪਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਰੋਟੀ ਵਾਲਾ ਡੱਬਾ ਤੇ ਜੇਭ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਟੂਆ ਕੱਢ ਕੇ ਇਹ ਟੁਰ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਡਾਕੂ ਜਾਪਦੇ ਨੇ, ਲੁਟੇਰੇ ਨੇ, ਅੱਤਵਾਦੀ ਨਹੀਂ।
    ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠਦਾ ਤੀਜਾ, ਹੱਥ ਪੂੰਝਦਾ ਬੋਲਦੈ, ''ਜਾਣ ਦਿਉ ਯਾਰ, ਦਿਹਾੜੀਆ ਐ, ਕੀ ਏਹੇ 'ਛਣਕਣਾ' ਦੇਦੂ ਥੋਨੂੰ... ਜਾਹ ਉਏ ਭੱਜ ਜਾ ਸਾਲਿਆ ਢੇਡਾ ਜਿਅ੍ਹਾ... ਐਨੇ ਲੇਟ ਨੀ ਆਈਦਾ ਹੁੰਦਾ, ਸਾਲਾ ਕੋਠੀ ਦਾ?" ਉਹਦੀ ਫੱਬੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗੇ।
    ''ਚੰਗਾ ਜੀ, 'ਗਾਹਾਂ ਤੋਂ ਲੇਟ ਨ੍ਹੀ ਆਊਂਗਾ।" ਮੈਂ ਕੰਬ ਰਿਹਾਂ ਸਾਂ। ਮੇਰਾ ਸੰਘ ਸੁੱਕ ਗਿਐ। ਦਿਲ ਧੜਕ ਰਿਹਾ। ਮੱਥੇ ਨੂੰ ਤਰੇਲੀ ਤੇ ਪੈਰ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਆ ਗਿਐ ਸੀ। ਜਦ ਸਾਈਕਲ ਰੋਹੜ ਕੇ ਪੈਡਲ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਤਾਂ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਤੇ ਰੇਤੇ ਨਾਲ਼ ਲਿਬੜੀ ਚਪਲੀ ਤਿਲ੍ਹਕ ਕੇ ਲੱਥ ਗਈ। ਮੈਂ ਰੁਕਿਆ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਚਪਲੀ ਚੁੱਕਣ ਲਈ। ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਪੈਡਲ ਮਾਰ ਰਿਹਾਂ। ਦੂਸਰੇ ਪੈਰੋਂ ਵੀ ਚਪਲੀ ਲੱਥੂੰ-ਲੱਥੂੰ ਕਰਦੀ ਪਈ ਹੈ। ਸਾਹ ਫੁੱਲ ਰਿਹੈ। ਮੈਂ ਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ''ਜਾਣ ਦਿਉ...।" ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੱਥ ਧੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਪੁਲੀ ਨੇ ਹੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲ਼ ਮੇਰੀ ਗੁੱਝੀ ਜਿਹੀ ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ''ਛੁਡਾ ਏਹਦਾ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾ ਖਹਿੜਾ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਵੇ, ਬੇਚਾਰਾ ਮਜ਼ਦੂਰ ਏ, ਕੀ ਭਾਲਦੇ ਜੇ ਇਹਤੋਂ? ਜਾਣ ਦੇਵੋ ਘਰ ਬਿਚਾਰੇ ਦੀ ਮਾਂ ਉਡੀਕਦੀ ਹੋਣੀ ਏਂ...।" ਮੈਂ ਪੁਲੀ ਦਾ ਵੀ ਦਿਲੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।
    ''ਅਗਾਂਹ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋਰ ਨਾ ਖਲੋਤੇ ਹੋਣ।" ਇੱਕ ਪਲ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਤੇ ਪੈਡਲ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ।
    ਹੁਣ ਚਾਰੋਂ-ਬੰਨੇ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਭੈਅ ਆਉਣ ਲੱਗਿਆ। ''ਔਹ ਪਰ੍ਹਿਓਂ ਕਮਾਂਦ ਵਿੱਚੋਂ ਈ ਨਾ ਨਿਕਲ ਆਉਣ ਉਹੋ-ਜਿਹੇ... ਬਸ, ਆਏ ਕਿ ਆਏ।" ਸਾਈਕਲ ਸੋਚ-ਸੋਚ ਕੇ ਚਲਾ ਰਿਹਾਂ, ਕਿਧਰੇ ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਖੜਾਕ ਹੀ ਨਾ ਕੋਈ ਪੰਗਾ ਸਹੇੜ ਦੇਵੇ? ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਪਹਿਰਾ ਹੋ ਚੱਲਿਆ। ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਪਿੰਡ ਤੁਰਦਾ-ਤੁਰਦਾ ਹੋਰ ਅੱਗੇ, ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ! ਵਾਟ ਹੀ ਵਾਟ... ਮੁੱਕਣ 'ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਚੰਦਰੀ ਵਾਟ...। ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਝਾਕਦਾ, ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਜਗਦੀ ਬੱਤੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਪੈ ਜਾਏ। ਪਰ ਨਹੀਂ, ਕਿਧਰੇ ਕੋਈ ਜਗਦੀ ਕਿਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਹਨ੍ਹੇਰ ਹੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ। ਡਰ...ਡਰ...ਡਰ...ਹੀ ਫ਼ੈਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ। ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਡਰ, ਮਨ ਉੱਤੇ ਡਰ, ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਡਰ... ਆਸ-ਪਾਸ... ਡਰ ਹੀ ਡਰ!
    ਪਿੰਡ ਵੜਦਿਆਂ ਠੰਢਾ ਤੇ ਲੰਬਾ ਹਉਕਾ ਆਇਆ। ਘਰ ਵੜ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਾ ਦੱਸਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਲੇਟ ਆਉਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਤੇ ਫ਼ਿਕਰ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
                                                              ***
    ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੇ ਏਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਵਰ੍ਹੇ ਹੀ ਬੀਤ ਗਏ ਨੇ।
    ਹੁਣ ਇਸ ਪੁਲੀ ਉੱਪਰੋਂ ਨਿੱਤ ਨਹੀਂ; ਕਦੀ-ਕਦੀ ਹੀ ਲੰਘਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਵੀ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ ਵੇਲੇ, ਜਾਂ ਆਥਣ ਗੂੜ੍ਹੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ। ਹੁਣ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ, ਸਕੂਟਰ ਜਾਂ ਕਾਰ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਚਾਹੇ ਜਹਾਜ਼ੋਂ ਉੱਤਰ੍ਹ ਕੇ ਕੈਨੇਡਿਉਂ ਆਇਆ ਹੋਵਾਂ, ਜਾਂ ਜਹਾਜ਼ੇ ਬਹਿ ਕੇ ਅਮਰੀਕੇ ਚੱਲਿਆ ਹੋਵਾਂ... ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਪਰਤਿਆਂ ਹੋਵਾਂ, ਇਹ ਪੁਲੀ ਮੈਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਂਦੀ ਏ:
    ਆਜਾ ਬਹਿਜਾ ਦੋ ਘੜੀਆਂ
    ਪੀ ਲੈ ਦੋ ਘੁੱਟ ਪਾਣੀ
    ਦੋ ਪਲ ਬਹਿਜਾ ਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼
    ਤੇਰੇ ਮਿੱਠੜੇ ਨੇ ਲੱਗਦੇ ਬੋਲ
    ਕਦੇ-ਕਦੇ ਕੁੱਝ ਬੋਲ ਗਾ ਵੀ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ ਬਹਿਕੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਰੁਕਦਾ ਨਹੀਂ। ਪੁਲੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੇਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਏਨਾ ਹੀ ਆਖਦਾ ਹਾਂ, ''ਤੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਰਹਿ ਪੁਲੀਏ, ਮੈਨੂੰ ਡਾਕੂਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੀਏ ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਏ...।"
    ਇਹ ਪੁਲੀ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਵੀ ਲੰਘਦਾ ਹਾਂ, ਏਹਦੇ ਉੱਤੋਂ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਪਾਂਧੀ ਲੰਘ-ਲੰਘ ਟੁਰ ਗਏ ਨੇ, ਟੁਰ ਰਹੇ ਨੇ, ਟੁਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ...। ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕੀਤੈ, ਦੋ ਪਲ ਬੈਠਣ ਨੂੰ ਏਸ ਪੁਲੀ ਉੱਤੇ। ਜਨਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਹੈ।ਮੈਂ ਇਹਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆ ਚੰਗਾ-ਚੰਗਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਨਿੱਘਾ-ਨਿੱਘਾ।
ਪੁਲੀਏ, ਤੂੰ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤ ਰਹਿ...!

9417421700

ਮੇਰਾ ਡਾਇਰੀਨਾਮਾ : ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਕਰਦਿਆਂ... - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

'ਤੁਲਸੀ' ਦਾ ਨਾਂ ਬਥੇਰਾ ਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ ਤੇ ਤੁਲਸੀ ਰਾਮ ਵਗੈਰਾ ਵੀ ਬਥੇਰੇ ਦੇਖੇ-ਮਿਲੇ ਪਰ ਤੁਲਸੀ 'ਸਿੰਘ' ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆਂ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਮਿਲਿਆ। ਹਾਂ, ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੇ ਗੁਣਾ ਬਾਬਤ ਬੜਾ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਏਧਰੋਂ ਓਧਰੋਂ।
ਇਕ ਦਿਨ ਮਾਂ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ,"ਪੁੱਤੇ ਵੇ,ਤੇਰੇ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਉਤੇ ਗਮਲਾ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਐ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦਾ, ਸਵੇਰੇ ਉਠਦੇ ਸਾਰ ਨਿਰਣੇ ਕਲੇਜੇ...ਖਾਲੀ ਪੇਟ...ਦੋ ਤਿੰਨ ਪੱਤੇ ਤੋੜ ਕੇ ਖਾ ਲਿਆ ਕਰ, ਮੇਰੀ ਸ਼ੂਗਰ ਤਾਂ ਓਦਣ ਦੀ ਟਿਕਾਣੇ ਸਿਰ ਹੋਗੀ ਐ,ਜਿੱਦਣ ਦੀ ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਪੱਤੇ ਤੋੜ ਕੇ ਖਾਨੀ ਆਂ, ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ੂਗਰ ਹੈਗੀ ਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਗਾਂਹ ਬੱਚਤ ਈ ਰਹੂ ਪੁੱਤ ,ਵਾਖਰੂ ਭਲੀ ਕਰੇ... ।" ਮਾਂ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਅਗਾਂਹ ਦੀ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾਂ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਬੋਲਦੀ ਹੈ,"ਹਾਂਅ ਸੱਚ ਤੈਨੂੰ ਦਸਣਾ ਭੁਲਗੀ ਪੁੱਤ, ਤੁਲਸੀ ਵਾਲੇ ਗਮਲੇ ਨੂੰ ਜੂਠਾ ਪਾਣੀ ਨੀ ਪਾਉਣਾ...ਏਹੇ ਪਵਿੱਤਰ ਬੂਟਾ ਹੁੰਦੈ...।" ਮਾਂ ਨੇ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ।
ਤੁਲਸੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਈ ਮੇਰੇ ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਛਤਣੇ ਉਤੇ ਵਧ- ਫੁੱਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸੁੱਚਮ-ਸੁੱਚੇ ਬੂਟੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਘੁੱਟ ਵੀ ਦੂਰ ਜਾਕੇ ਭਰਦਾ।
ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਉਠਦੇ ਸਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਹੁੰਦੇ,ਲਗਦਾ ਕਿ ਸਵੇਰ ਦੀ ਠੰਢਕ ਵਿਚ ਭਿੱਜੇ ਤੁਲਸੀ  ਦੇ ਪੱਤੇ ਪੁਕਾਰ ਰਹੇ ਨੇ!
ਮੈਂ ਚਾਹੇ 'ਚੰਡੀਗੜੀਆ' ਹੋ ਗਿਆਂ, ਪਰ ਚੌਬਾਰੇ ਮੂਹਰੇ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਤੁਲਸੀ ਦਾ ਗਮਲਾ ਹਾਲੇ 'ਪੇਂਡੂ' ਹੈ।
ਮੈਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਦੇਖਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚੋਂ ਮਰੂਏ ਦਾ ਬੂਟਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਰਿਆ। ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬੂਟੇ ਨੇ ਮਰੂਏ ਦੇ ਸਾਡੇ ਘਰ। ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲੜਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪੈਰ ਪੈਰ 'ਤੇ ਮਰੂਆ ਮਾਂ...? ਬਸ ਕਰ ਜਾਇਆ ਕਰ...ਏਨਾ ਮਰੂਆ ਕੀ ਕਰਨੈ? ਮਾਂ ਮਰੂਏ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਬੋਲਦੀ ਹੈ, " ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਹਿੰਦਾ ਏ ਮਰੂਆ...ਏਹਦੀ ਚਟਣੀ ਕਿੰਨੀ ਸੁਆਦੀ ਹੁੰਦੀ ਏ...ਪੱਤੇ ਸੁਕਾ ਲਓ...ਏਹਦਾ ਚੂਰ-ਭੂਰ ਅਰੀ ਵਾਲੀ ਸਬਜ਼ੀ ਵਿਚ ਪਾ ਲਓ...ਪੁੱਤ ਵੇ, ਮਰੂਏ ਦੇ ਸੌ ਸੌ ਗੁਣ ਨੇ...ਨਾ ਕਬਜ਼ ਰਹੇ...ਨਾ ਮੂਮ੍ਹ ਦੀ ਕੌੜ...ਨਾ ਦੰਦ ਦੁਖਣ...ਨਾ ਬਦਹਜ਼ਮੀਂ ਹੋਵੇ...ਜੇ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਮਰੂਏ ਦੇ ਪੱਤੇ ਦੰਦਾਂ 'ਤੇ ਘਸਾਈਏ ਤੇ ਏਹਦਾ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਲੰਘਾਈਏ ਤਾਂ ਏਹ ਸਰੀਰ ਵਾਸਤੇ ਬੜਾ ਲਾਹੇਵੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏ...।" ਚੇਤਾ ਹੈ, ਘਰ ਵਿਚ ਜਦ ਪੁਦਨਾ ਮੁਕ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਮਰੂਏ ਦੀ ਚਟਣੀ ਰਗੜੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕੂੰਡੇ-ਘੋਟਣੇ ਨਾਲ। ਮਾਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਮਰੂਆ ਸਕਾਉਣੋ ਨਹੀਂ ਹਟਦੀ। ਚਾਰ -ਪੰਜ ਬੂਟੇ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਖਲੋਤੇ ਨੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚਕਾਰ। ਮੈਂ ਮਾਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀਓਂ ਕਈ ਵਾਰ ਮਰੂਏ ਦੇ ਬੂਟੇ ਪੁੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟ੍ਹੇ ਹਨ।


***************

ਇਹੋ ਫਰਕ ਹੈ ਪੌਦਿਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚ। ਰੁੱਖਾਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚ। ਇਹ ਰੁੱਖ ਤੇ ਪੌਦੇ ਫਿਰ ਵੀ ਤੋੜ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਨੇ,ਜਿਥੇ ਬੀਜ ਬੋ ਦੇਈਏ,ਉਥੇ ਉਗਦੇ ਨੇ,ਫਲਦੇ-ਫੁਲਦੇ ਨੇ।
ਬੰਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਟਕਣ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਇੱਕ ਟਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਬੰਦੇ ਦਾ। 'ਪੌਦਾ' ਤੇ 'ਰੁੱਖ' ਵਾਰ-ਵਾਰ ਛਾਂਗੀਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਏਹ ਆਪਣਾ ਠਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੇ,ਅਡੋਲ ਖੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਇਨਾ ਦੀ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿਚ ਹੀ ਇਨਾ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ। ਬੇਰੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ-"ਮੈਨੂੰ ਵੱਟੇ ਵਜਦੇ ਨੇ, ਮੈਂ ਫਿਰ ਵੀ ਬੇਰ ਦੇਨੀ ਆਂ, ਮੇਰਾ ਕਰਮ ਬੇਰ ਦੇਣਾ ਤੇ ਵੱਟੇ ਖਾਣਾ ਹੀ ਹੈ।"
ਮਾਂ ਵਲੋਂ ਚੌਬਾਰੇ ਉਤੇ ਭੇਜੇ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਗਮਲੇ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋਈਆਂ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਡਾਇਰੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵੇਲਾ-(ਰਾਤ:9 ਵਜਕੇ 20 ਮਿੰਟ ਤੇ 14 ਅਕਤੂਬਰ,2019)

ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ : ਚਿੱਟਾ ਚੰਦਰਾ ਜੜਾਂ 'ਚ ਬਹਿ ਗਿਆ  -  ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਇਹ ਚਿੱਟਾ ਚੰਦਰਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸ਼ੈਅ ਹੈ? ਚਿੱਟਾ ਚਿੱਟਾ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ। ਚਿੱਟਾ ਚੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਤੇ ਹੁਣ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਗਲਣ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਫਨਾਹ ਕਰ ਸੁੱਟੇ ਨੇ ਚਿੱਟੇ ਨੇ। ਮਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿਰਾਂ ਉਤੇ ਚਿੱਟੀਆਂ ਚੁੰਨੀਆਂ ਓਹੜ ਲੋਈਆਂ ਤੇ ਪੱਲੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਰੋਣਾ ਪੈ ਗਿਐ। ਚਿੱਟੇ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਨਾਲ ਮਰਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਦੇਖਦਿਆਂ ਦਿਲ ਨੂੰ ਹੌਲ ਪੈਂਦੇ ਨੇ। ਕੋਈ ਦਿਨ ਸੁੱਕਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਜਦ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਨਾਲ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਨਾ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹੋਣ! ਚਿੱਟੇ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਟੱਬਰਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਣੋਂ, ਹਾਲ ਜਾਣੋ, ਤਾਂ ਰੌਂਗਟੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਤੁਰ ਗਏ ਜਹਾਨੋ ਤੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਕਾਰਾਂ,ਨਾਰਾਂ, ਹਵੇਲੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲਾਵਾਰਿਸ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਐ ਪੰਜਾਬ ਪਿਆਰੇ! ਤੈਂ ਕਦੇ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨੌਬਤ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਆ ਜਾਵੇਗੀ? ਮੈਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਚਿੱਟੇ ਦੇ ਸੌਦਾਗਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਅਜੇ ਨੱਥ ਪਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਪੈਂਦੀ ਦਿਖਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬਣ ਮਾਵਾਂ, ਚਿੱਟੇ ਦੇ ਚੱਟੇ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈਕੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅੱਗੇ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਵਿਥਿਆ ਦੱਸਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝਣ ਵਾਲੇ ਦੂਰ ਕਿਧਰੇ ਤੁਰ ਗਏ, ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਰਤਣਾ ਉਹਨਾਂ।
                                """"""""      
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਥਾਣੇ, ਕਚਹਿਰੀਆਂ, ਹਸਪਤਾਲ, ਦਫਤਰ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵੀ ਨੱਕੋ ਨੱਕ ਭਰੇ ਪਏ ਦਿਸਦੇ ਨੇ। ਜਿੱਧਰ ਮਰਜ਼ੀ ਚਲੇ ਜਾਓ, ਪਿੱਟ ਸਿਆਪਾ ਹੈ, ਘੈਂਸ-ਘੈਸ ਹੈ। ਰੋਸ ਮੁਜ਼ਹਰੇ ਹਨ। ਧਰਨੇ-ਮਰਨੇ ਹਨ।  ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬੜੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਤੇ ਆਮ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ, ਜਦ ਮਰਜ਼ੀ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ, ਗੋਲੀ ਚਲੲਾ। ਪਾਰ ਬੁਲਾਓ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਦੀ ਗੱਲ, ਹੜਾਂ ਮਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਸਤਾਂ ਵੰਡਣ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਕਈ ਜਖਮੀ ਕਰ ਸੁੱਟ੍ਹੇ। ਰੱਬ ਦੀ ਕਰੋਪੀ ਦਾ ਸੇਕ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਝੱਲ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕਰੋਪੀ ਵੀ ਰਲ ਗਈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸੁੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਸੜਕ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਤੇ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਕੈਂਸਰ ਹਰ ਗਲੀ, ਹਰ ਮੋੜ ਤੇ ਹਰ ਘਰ ਵਿਚ ਖਲੋਤਾ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਧਰੇ ਪੜਿਆ ਸੀ, ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਭੈਅ ਆਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਜਵਾਨੀ ਦੀ। ਪਲੱਸ ਟੂ ਕੀਤੀ, ਆਈਲੈਟਸ 'ਚੋਂ ਬੈਂਡ ਲਏ ਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਫੜਿਆ, ਪਰਦੇਸ ਵੱਲ ਮੁਹਰਾਂ ਮੋੜ ਲਈਆਂ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਧੀਆਂ ਤੇ ਪੁੱਤ ਪਰਦੇਸੀ ਜਦ ਬੈਠੇ। ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਣਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਲਈ ਗਏ ਨੇ। ਸਾਡੇ ਸਿਆਣੇ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਦੁੱਧ ਤੇ ਪੁੱਤ ਕਦੇ ਵੇਚੀਦੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਅਸੀਂ ਪੁੱਤਾਂ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰਦੇਸ ਨੂੰ ਤੋਰਦਿਆਂ। ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪਿੱਛੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਪੰਦਰਾਂ ਲੱਖ ਰੁਪਏ। ਤੇ ਜੇਕਰ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਜੋੜੀਏ, ਤਾਂ ਚਾਰ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਬੱਚਾ ਪਰਦੇਸ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਗੱਲ ਅਰਬਾਂ ਰੁਪਈਆਂ ਵਿਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਕੀ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਹ ਗਿਆ ਪੈਸਾ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ? ਜੁਆਬ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਉਤੇ ਚਲੇ ਜਾਓ, ਖਾਸ ਕਰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਜ਼ਿਆਂ ਉਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਏਨੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਨੇ ਕਿ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਚੈਕਿੰਗ ਵਾਲੇ ਮੱਥੇ ਫੜੀ ਬੈਠੇ ਖੁਦ ਦੇਖ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਐ ਪੰਜਾਬ ਪਿਆਰੇ, ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਐ, ਜਦ ਪੜੀ ਲਿਖੀ ਤੇ ਡਿਗਰੀਆਂ ਡਿਪਲੋਮਿਆਂ ਵਾਲੀ ਜੁਆਨੀ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਚੱਲੀ ਹੈ ਤੇਰੇ ਤੋਂ। ਕਾਲਜ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲੇ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਖਾਲੀ ਭਾਂ ਭਾਂ ਦੇਖ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ ਨੇ। ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਿਰਸਾਨ ਮੁਲਕ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਨਦਾਤਾ ਹੈ। ਰੱਜਵਾਂ ਅਨਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮਾਲਵੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਫਾਹੇ ਲੈ ਰਹੇ ਤੇ ਸਪਰੇਆਂ ਪੀ ਰਹੇ ਅੰਨ ਦਾਤਿਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ 'ਚੋਂ ਵਿਛੇ ਸੱਥਰ ਕੌਣ ਉਠਾਵੇਗਾ? ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਆਤਮ ਹਤਿਆਵਾਂ ਨਾ ਕੇਂਦਰ ਰੋਕ ਸਕਿਆ ਤੇ ਨਾ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰਾਂ। ਐ ਪੰਜਾਬ ਪਿਆਰੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਝਲਕਾਂ ਹੀ ਨੇ ਤੇਰੀ ਉਦਾਸੀ ਮਾਰੀ ਫਿੱਕੀ ਫੋਟੋ 'ਚੋਂ ਤੱਕੀਆਂ। ਹਰੇ ਗੁੜ੍ਹੇ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੀ ਟਹਿਕਦੀ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਭਰੀ ਤੇਰੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਲਈ ਕਾਮਨਾ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।   
ਗੱਲ ਚਿੱਟੇ ਦੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮੰਜ਼ਰ ਅੱਖੀਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਚਿੱਟੇ  ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕੀ ਹੈ? ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਕੋ ਹੀ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਜਿਲੇ ਦਾ ਐਸ ਐਸ ਪੀ ਇੱਕ ਰਿਟਾਇਰ ਏ ਡੀ ਜੀ ਪੀ ਨਾਲ ਫੋਨ 'ਤੇ ਚੈਟਿੰਗ ਕਰਦਾ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ। ਏ ਡੀ ਜੀ ਪੀ ਨੂੰ ਐਸ ਐਸ ਪੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਚਿੱਟਾ ਚਿੱਟਾ ਸਿਰਫ਼ ਰੌਲਾ ਗੌਲਾ ਹੀ ਹੈ, ਗੱਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਏ ਡੀ ਜੀ ਪੀ ਨੇ ਉਸ ਐਸ ਐਸ ਪੀ ਨੂੰ ਉਸੇ ਦੇ ਜਿਲੇ ਵਿਚ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਓਵਰਡੋਜ਼ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਗਿਣਵਾਈ, ਤਾਂ ਅਖਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਅਸੀਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਹੱਥ 'ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖੀਂ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਨੇ ਹਾਂ। ਪੁਲੀਸ ਆਪਣੀ ਆਲੋਚਨਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਹਾਲੇ ਆਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਗਿਣਵਾਉਣ ਦੀ ਇਛੁੱਕ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵੀ ਗਿਣਵਾਓ, ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਨਾ ਭੱਜੋ, ਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਸੁਣਨ ਦੀ ਆਦਤ ਵੀ ਪਾਓ। 

ਮੇਰਾ ਡਾਇਰੀਨਾਮਾ : ਖੇਤ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ... - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਮੌਸਮੀ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਡਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ  ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਮੀਂਹ ਝੱਖੜ ਤੇ ਕਿਤੇ ਗੜੇ ਵੀ ਪੈਣਗੇ।  ਅਕਤੂਬਰ ਤੀਕ ਮੌਸਮ ਖਰਾਬ ਰਹੇਗਾ। ਇਹ ਕਾਲਮ ਲਿਖਦੇ ਵੇਲੇ ਲਾਹੌਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓ ਬੱਦਲ ਚੜ ਰਹਿਾ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਮੁੰਜਰਾਂ ਕੱਢ ਰਹੀ ਹੈ। ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਇਕਸਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਝੋਨੇ ਉਤੋਂ ਦੀ ਜੇਕਰ ਸਿੱਧੀ-ਸਪਾਟ ਤੇ ਉਡਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ, ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਇਸਦੀ ਹਰਿਆਵਲ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਭਰੀਏ, ਤਾਂ ਲਗਦੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹਰਿਆਵਲ ਨਾਲ ਲੱਦੀ ਲੰਮੀ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਤੇ ਚੌੜੀ ਤੋਂ ਚੌੜੀ ਚਾਦਰ ਸੌਗਾਤ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਖਰੀਲੇ ਲੜਾਂ ਤੀਕ ਵੀ ਵੇਖੀ ਜਾਈਏ, ਨਾ ਅਕੇਵਾਂ ਲਾਗੇ ਆਵੇ ਨਾ ਥਕੇਵਾਂ! ਅੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਠੰਢਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹਰੇ ਰੰਗੇ ਭਜਨ ਧਾਰਾ ਦੀ ਸਿਲਾਈ ਵਿਚ ਪਾ ਲਈ ਹੋਵੇ ਅੱਖੀਆਂ ਵਿਚ! ਮਨ ਚਾਹੇ ਮੈਂ ਪੰਛੀ ਹੋਵਾਂ, ਤੇ ਕਦੇ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਉਡਾਰੀ ਇਸ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਚਾਦਰ ਉਤੋਂ ਦੀ ਭਰਾਂ, ਤੇ ਉਡਦਾ ਹੀ ਉਡਦਾ ਜਾਵਾਂ, ਮਸਤੀ 'ਚ ਖੰਭ ਫੜਫੜਾਵਾਂ ਤੇ ਮਨ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਨਗਮਾ ਗਾਵਾਂ! ਪਰ ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿਚ ਏਹ ਕਿੱਥੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤੈਂ ਕੁਦਰਤੇ, ਮੇਰਾ ਪੰਛੀ ਹੋਣਾ, ਹਰਿਆਵਲੀ ਚਾਦਰ 'ਤੇ ਉਡਣਾ-ਖੇਡਣਾ, ਗਾਉਣਾ ਤੇ ਮਸਤਾਉਣਾ। ਕਿੰਨੇ ਪਿਆਰੇ-ਪਿਆਰੇ ਤੇ ਭਾਗਵੰਤੇ ਨੇ ਇਹ ਪੰਛੀ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਪਰਾਂ ਸਦਕੇ ਲੰਬੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਭਰਨ ਵਾਲੇ,ਕਰਮਾਂ ਵਾਲੜੇ ਇਹ ਪੰਛੀ ਹਰੀ ਚਾਦਰ ਉਤੇ ਉਡਦੇ ਚਹਿਕ ਰਹੇ ਨੇ, ਗਾ ਰਹੇ ਨੇ ਤੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਮਿੱਠੀ-ਮਿੱਠੀ ਠੰਢਕ ਨੂੰ ਰਮਣੀਕ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।
 ਸੂਏ ਦੀ ਬੰਨੀ ਉਤੇ ਖਲੋਤਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੂਏ ਵਿਚ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਰੰਗਾ ਪਾਣੀ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰ ਭਰ ਵਗਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਿਛਾਂਹ ਸ਼ੂਕਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਸਬਕ ਦੇ ਕੇ ਵਗਣ ਲਈ ਘੱਲਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿ  ਜਾ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਕਰ ਤੇ ਭਰ-ਭਰ ਵਗ। ਹੁਣ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਓਨੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਝੋਨਾ ਮੁੰਜਰਾਂ ਕੱਢ ਖਲੋਤਾ ਹੈ ਤੇ ਜੱਟ ਉਡੀਕ ਕਰ  ਰਹੇ ਨੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਮੁੱਢਾਂ 'ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਸੁੱਕਣ ਦੀ। ਸਪਰੇਆਂ ਜੋਰੋ-ਜੋਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਕਈ-ਕਈ ਬੋਰੇ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਸੁੱਟ੍ਹੇ ਗਏ ਨੇ ਝੋਨਾ ਚੰਗਾ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ। ਦੂਰ ਤੀਕ ਦੇਖਿਆ, ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਬੁੱਢੀਆਂ ਦਲਿਤ ਔਰਤਾਂ ਕੋਡੀਆਂ ਹੋ-ਹੋ ਝੋਨੇ 'ਚੋਂ ਤਾਲ (ਗੰਦ) ਕੱਢ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਇਹ ਅੱਧੀ ਦਿਹਾੜੀ ਲਾਉਣਗੀਆਂ ਤੇ ਜਦ ਸੂਰਜ ਨੇ ਸਿਰੀ ਤਿੱਖੀ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀਆਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਤਰਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਮਨ ਮਸੋਸਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ, ਦਾਦੀ ਤੇ ਤਾਈਆਂ ਦੀ ਥਾਵੇਂ ਲਗਦੀਆਂ ਮਜਦੂਰਨਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਨਹੀਂ।
ਜਦ ਕਦੇ ਹਲਕੀ ਕਾਲੀ  ਬੱਦਲੀ ਬਣ ਕੇ  ਉਡਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਫਿਕਰ  ਕਰਨ ਲਗਦੇ ਨੇ-''ਰੱਬਾ ਹੁਣ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਲੋੜ, ਬਸ ਹੁਣ ਤਾਂ ਮਿਹਰ ਈ ਰੱਖ।" ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿਆਣਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁਛਦੇ ਨੇ ਮੌਨਸੂਨ ਪੌਣਾਂ ਬਾਬਤ ਕਿ ਮੁੜ ਗਈਆਂ ਪਿਛਾਂਹ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਹਾਲੇ ਏਥੇ ਈ  ਫਿਰਦੀਆਂ ਗੇੜੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਮੁੰਡਿਓ, ਵੇਖੋ ਖਾਂ ਥੋਡਾ ਫੋਨ ਜਿਅ੍ਹਾ ਕੀ ਆਂਹਦੈ...ਆਹ ਤਿੱਤਰ ਖੰਭ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦੈ...ਕਰੁੱਤੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ਨਾ ਆ ਜਾਣ ਹੁਣ...। ਅੱਜ ਦੀ ਸੈਰ ਤੋਂ ਮੁੜਦਿਆਂ ਮੈਂ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਚਾਦਰ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਭਰ ਕੇ ਮੁੜਿਆਂ ਹਾਂ, ਕਦੇ-ਕਦੇ ਮਨ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਸਕਾਰ ਕਰਾਂਗਾ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਇਹ ਹਰਿਆਵਲੀ  ਚਾਦਰ! 

 ਮੇਰਾ ਡਾਇਰੀਨਾਮਾ : ਸਮਾਂ ਕਹਿੰਦੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੱਲੋ! - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਇਹ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸੁਣਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ 'ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ' ਅਤੇ 'ਆੜਤੀਏ' ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੁੰ ਤੇ ਮਾਸ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦੀ ਦੁੱਖਾਂ ਭਰੀ ਹੂੰਘਰ ਦਾ ਦਰਦ ਆੜਤੀਆ ਭਲੀਭਾਂਤ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਵੀ ਆਪਣੇ 'ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ' ਆੜਤੀਏ ਅੱਗੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ 'ਆੜਤੀਆ' ਤੇ 'ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ' ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ 'ਨਾਂਹ' ਵਾਚਕ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਲੱਭਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਤੇ 'ਸਾਂਝ' ਦੀ ਗੱਲ ਘੱਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਆੜਤੀਏ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦੇ ਸੀਰੀ(ਕਾਮੇ)ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਗੀਤ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਹਨ:
                        ਗਲ ਲੱਗ ਕੇ ਸੀਰੀ ਦੇ ਜੱਟ ਰੋਵੇ
                        ਬੋਹਲ ਵਿਚੋਂ ਨੀਰ ਵਗਿਆ...
ਅੱਜ ਦਾ 'ਡਾਇਰੀਨਾਮਾ' ਲਿਖਦਾ ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿਚੋਂ ਵਾਪਸ ਘਰ ਪਰਤਿਆ। ਮੇਰੇ ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦਾ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਲੱਖ ਦਾ ਕਰਜ਼ ਲੈਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅੱਗੋ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ ਨਹੀਂ...ਪੰਦਰਾਂ ਲੱਖ ਦਾ ਲਓ ਮਾਲਕੋ, ਬੈਂਕ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਹੈ ਸੰਗਦੇ ਕਿਉਂ ਹੋ? ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਤਾਇਆ ਰਾਮ ਬਹੁਤ ਚੇਤੇ ਆਇਆ। ਮੇਰੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆੜਤੀਏ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਗਏ ਸਾਂ ਤੇ ਤਾਏ ਨੇ ਆੜਤੀਏ ਤੋਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮੰਗੇ ਸਨ। ਆੜਤੀਏ ਨੇ ਮਸਾਂ ਤੇ ਔਖੇ  ਜਿਹੇ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ  ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆ ਰਿਹਾ ਮੇਰਾ ਤਾਇਆ 'ਉਦਾਸ' ਜਾਂ ਨਿਰਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ ਤੇ ਆਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਚਲੋ...ਏਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵੇਲਾ ਲੰਘ ਜਾਵੇਗਾ।  ਹੁਣ ਸੋਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਆੜਤੀਏ ਸਗੋਂ ਮੱਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਨੇ ਮੰਗਣਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਧਾ ਦੇਣਾ। ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਓਂ ਫਾਇਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਫਾਹੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀ ਕੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਰਦਾ ਉਦੋਂ। ਏਨੇ ਨੂੰ ਵਕਤ ਲੰਘ ਜਾਣਾ ਤੇ ਲੋੜਵੰਦ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸਰ ਜਾਣਾ। ਹੁਣ ਜਦ ਬੈਂਕਾਂ (ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ) ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਆ ਗਈਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਖਿੰਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਲਚ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਾਚਾਰੀ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖਲੋਤੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੁਰਾਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੰਦੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਆੜਤੀਏ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਸੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ। ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਚਾਹੇ ਉਸਦਾ ਘਰ ਅੱਧਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਬੂਤਾ ਹੈ,ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਹਰ ਵੇਲੇ ਬਹੁੜਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਸੁਆਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤਾਇਆ ਹੁਣ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਮੀਦਾਰ ਖੁਦ ਹੀ ਆੜਤੀਏ ਬਣੀ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ? ਅੱਗੋਂ  ਜੁਆਬ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ''ਓ ਕਾਕਾ, ਚਾਹੇ ਲੱਖ ਬਣੀ ਜਾਣ... ਪਰ ਓਹ ਗੱਲ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਣਨੀ...ਹਾਂ ਏਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਐ ਕਿ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਐ ਭਾਈ ਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਐ।"
                            ਬੈਂਸ ਬਾਈ ਸੰਭਲ ਕੇ...!
ਨਾ ਮੈਂ ਬੈਂਸ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰਾਂਗਾ ਤੇ ਨਾ ਡੀ ਸੀ ਵਿਪੁਲ ਉਜਵਲ ਦੀ। ਗੱਲ ਏਨੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਤਲਖੀ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਬੀਤੇ ਵੇਲੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਵਿਧਾਕਿ ਜਿਲੇ ਦੇ  ਏ ਡੀ ਸੀ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਖਹਿਬੜਿਆ ਸੀ। ਵੀਡੀਓ ਲੱਖਾਂ  ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਅਫਸਰ ਹੈ ਤੇ ਚਾਹੇ ਨੇਤਾ ਹੈ, ਹੈਨ ਦੋਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਰ! ਇਕੱਲੇ ਨੇਤਾ ਹੀ ਇਹ ਨਾ ਆਖਣ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਅਫਸਰ ਹੀ 'ਪਬਲਿਕ ਸਰਵੈਂਟ' ਹਨ। ਬੈਂਸ ਬਾਈ ਜੀ, ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਥੋਡੇ ਉਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉਮੀਦਾਂ ਹਨ ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ ਪਰ ਜੇਕਰ ਆਪਾਂ ਇਹ ਮਨੋਂ ਧਾਰ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੈ ਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਹੀ ਵੀਡੀਓ ਕੈਮਰਾ ਆਨ ਕਰ ਲੈਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਅਫਸਰ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਕੱਖ ਨਹੀਂ ਸੰਵਰਨਾਂ! ਜਿੱਥੇ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਉਣੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਬਣਾਓ, ਹਰ ਥਾਂ ਨਹੀਂ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੋ, ਲੜਦੇ ਹੋ, ਖੜਦੇ ਹੋ। ਸੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ,ਝੂਠ ਸੁਣਦੇ ਹੋ। ਸਮਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣਾ ਸਿੱਖੋ। ਜਿੱਤ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ!

ਮੇਰਾ ਡਾਇਰੀਨਾਮਾ : ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਆ੍ਹਂ ਕੀ ਹੋ ਗਿਐ ਤੈਨੂੰ...? - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਾਂ ਸਾਊਥ ਵੱਲ। ਇਕ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਨੇ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਕਾ ਕਿਆ ਹਾਲ ਹੈ ਭਾਈ? ਕੀ ਦੱਸਾਂ, ਇੱਕੋ ਹੀ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਹੈ, ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤੁਸੀਂ ਆਪੇ ਲਗਾ ਲੈਣਾ। ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਘਟਨਾ ਸੁਣਾਈ। ਘਟਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਘਟਨਾ ਇਉਂ ਸੀ: ਮੁਕਤਸਰ ਜਿਲੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਕ ਆਮ ਕਿਰਸਾਨ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਚਿੱਟਾ (ਸਮੈਕ) ਲੈਣ ਲਗ ਗਿਆ। ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ। ਥੁੜਾਂ ਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮਾਰੇ ਪਿਓ ਨੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਬੜੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਪਰ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆਂ ਕਿ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਿਓ ਵੀ ਚਿੱਟੇ ਉਤੇ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਪਿਓ ਪੁੱਤ ਚਿੱਟੇ ਨੇ ਨਚੋੜ ਲਏ। ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਨੂੰਹ ਤੇ ਸੱਸ ਨੇ ਏਕਤਾ ਕਰ ਲਈ ਤੇ ਕੋਰਟ ਵਿਚੋਂ ਜਾ ਕੇ ਸਟੇਅ ਲੈ ਲਿਆ। ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਏ ਪਿਓ ਪੁੱਤਾਂ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਜਨਾਨੀਆਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਆਂ। ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਮਾਂ ਤਾਂ ਬਚ ਗਈ ਪਰ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਕੱਪੜੇ ਧੋ ਰਹੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਕਹੀ ਮਾਰ ਉਸਨੂੰ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਿਓ ਪੁੱਤ ਜੇਲ ਵਿਚ ਹਨ ਤੇ ਘਰ ਵਿਚ ਦੁੱਖਾਂ ਮਾਰੀ ਇਕੱਲੀ ਔਰਤ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ? ਜਿਊਂਦੀ ਮਰਿਆਂ ਵਰਗੀ ਹੈ।
ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਸਵਾਲ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖ਼ਲੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹੀ ਪੰਜਾਬ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੁਣ ਡਰ ਆਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਗੁਰੂਆਂ ਪੀਰਾਂ, ਰਿਸ਼ੀਆਂ-ਮੁਨੀਆਂ, ਕਵੀਆਂ-ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਯੋਧਿਆਂ, ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ? ਕਿਸ ਨੇ ਸਿਰਜੀ ਹੈ ਲਹੂ ਵਿਚ ਭਿੱਜੀ ਹੋਈ ਅਜਿਹੀ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ? ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਸ਼ਾ ਵੀ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ ਚਿੱਟੇ ਦਾ, ਜੋ ਕਦੇ ਇਹਦੇ ਉਤੋਂ ਲੱਥਣਾ ਨਹੀਂ। ਧੁੰਦਲੀ-ਧੁਆਂਖੀ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਮਾਰੀ ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੇਖਣ ਵਾਲਿਓ, ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਵੇਖੀ ਜਾਓਗੇ ਏਸ ਨੂੰ? ਸੋਚੀ ਜਾਓਗੇ ਤੇ ਕੋਸੀ ਜਾਓਗੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉਤੇ? ਤਸਵੀਰ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਮੇਰੇ, ਅਨੇਕਾਂ ਸਵਾਲ ਮਨ ਮਸਤਕ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰ ਪਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਅਜੀਬ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਰੰਗਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਿਮਾਂ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗਵੱਈਏ ਗੂੰਗੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਰੰਗਲਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੰਗਲਾ  ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਝੂਠੇ ਮੂਠੇ ਗੀਤ ਰਚ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਾਏ ਜਾਣੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਸੁਣਾਉਣ ਤੇ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਰੇ ਵੱਜ ਗਏ ਨੇ। ਆਪਣਾ 'ਡਾਇਰੀ ਨਾਮਾ' ਲਿਖਦਿਆਂ ਕਲੇਜੇ ਧੂਹ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਅਸਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀਆਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸ ਨੇ ਕਰਨੀਆਂ?
ਕੋਈ ਵੇਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਸ਼ਾਮ ਪੈਣ ਵੇਲੇ ਜੇ ਲਾਲ ਹਨੇਰੀ ਚੜ੍ਹਨੀ ਤਾਂ ਬਜੁਰਗਾਂ ਨੇ ਆਖਣਾ ਕਿ ਅੱਜ ਖੈਰ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਰੂਰ ਕਿਸੇ ਨੌਜੁਆਨ ਗੱਭਰੂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੇ ਹੁਣ ਬਿਨਾਂ ਲਾਲ ਹਨੇਰੀ ਚੜ੍ਹੇ ਤੋਂ ਹੀ ਚਿੱਟੇ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਗੁੱਭਰੂਆਂ ਦੇ ਅੰਨੇਵਾਹ ਕਤਲ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ ਤੇ ਲਾਸ਼ਾ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਰਹੇ ਨੇ। ਕੋਈ ਮਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਰਿਹੈ। ਕੋਈ ਪਤਨੀ ਨੂੰ, ਕੋਈ ਪੁੱਤ ਨੂੰ, ਕੋਈ ਧੀ ਨੂੰ ਤੇ ਕੋਈ ਜਾਲਿਮ ਪੁੱਤ ਪਿਓ ਨੂੰ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦਿਨ ਮੋਗਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੱਥੂਵਾਲ ਗਰਬੀ ਵਿਚ ਇਕੋ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕਠੇ ਕਤਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੀਨੇ ਸੱਲ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਜੀਠਾ ਜਿਲੇ ਵਿਚ ਇਸ਼ਕ ਵਿਚ ਅੰਨੇ ਇੱਕ  ਬੰਦੇ ਨੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਨਹਿਰ ਵਿਚ ਰੋੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਬੋਰੀਆਂ ਵਿਚੋ ਲਾਸ਼ਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਐ ਪੰਜਾਬ, ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇਰੇ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ?

ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਪੰਨਾ : ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਢੋਂਦੇ ਨਹੀਂ, ਜਿਊਣੇ ਆਂ... - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਖਬਰ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਛਪਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਬਰ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਸੁੱਕ ਗਈ ਤਾਂ ਖਬਰ ਭੁੱਲ ਗਈ। ਸਭ ਕੁਛ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਸੁੰਨੀ ਕੋਠੀ ਦੁੱਖਾਂ ਮਾਰੇ ਕੱਲ-ਮੁਕੱਲੇ ਦਾਦੇ ਨੂੰ ਵੱਢ-ਵੱਢ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਦਾਦਾ, ਜੋ ਪੋਤੇ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ਖਮੀ ਤਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਹੁਣ ਜਿਉਂ ਕੇ ਵੀ ਮੋਇਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ! ''ਸੰਨੀ ਪੁੱਤ, ਤੈਂ ਏਹ ਕਾਰਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤੈ...?" ਬਾਪੂ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਹਿਲਦੇ ਨੇ, ''ਨਾ ਮਾਂ ਛੱਡੀ, ਨਾ ਪਿਓ, ਨਾ ਦਾਦੀ, ਨਾ ਭੈਣ ਤੇ ਨਾ ਭੈਣ ਦੀ ਜਾਈ ਭਾਣਜੀ...ਤੇ ਨਾ ਆਪ ਰਿਹਾ...ਓ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਗੋਲੀ ਹੋਰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ...ਮੈਂ ਜਿਉਂ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨੈ...ਹਾਏ ਓ ਰੱਬਾ...ਸਾਰੇ ਈ ਮਾਰਤੇ...ਮੈਂ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮਰ ਗਿਆ...?" ਬਾਪੂ  ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੋਠੀ ਵਿਚ ਖਲੋਤੇ ਬੂਟੇ-ਵੇਲਾਂ ਵੀ ਆਪੋ ਵਿਚ ਸੋਗ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਨੇ, ''ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਪਾਲਣਹਾਰੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਅਸਾਂ ਰਹਿ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨੈ ਏਸ ਮਨਹੂਸ ਕੋਠੀ ਵਿਚ।"
ਸੰਨੀ ਦੀ ਸੋਚ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਗਦਾ ਹਾਂ। ਉਹਦਾ ਮਨ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਅਸਫ਼ਲ ਹਾਂ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਕੋਠੀਆਂ, ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਇਹ 'ਜੋੜਾ' ਕਿੰਨਾ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਨੂੰ  ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਰਾਹ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ ਪੰਤਾਲੀ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਹੈ। ਪਤੀ ਸਿਧਰਾ ਹੈ। ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਦਿਸਦਾ ਨਹੀਂ। ਪਤੀ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜ ਕੇ ਤੁਰਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮਟਿਰ ਦੂਰ ਸਮੋਸਿਆਂ ਦੀ ਰੇਹੜੀ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਭਾਂਡੇ ਧੋਂਦੇ ਨੇ ਤੇ ਆਥਣੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜਦੇ ਨੇ। ਸੜਕੇ ਸੜਕ ਤੁਰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਭਗਤਣੀ ਪਤੀ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜ ਕੇ ਤੁਰਦੀ ਹੈ। ਮੋਬਈਲ ਫੋਨ ਵਿਚ ਭਰਵਾਏ ਚਮਕੀਲੇ ਦੇ ਗੀਤ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਬਹਲਾਂਦੇ ਨੇ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਹਸਦੇ ਵੀ ਨੇ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਕੂਟਰੀ ਪਿਛੇ ਬਿਠਾਲ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ। ਖੂਬ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ।
''ਜਦੋ ਘਰੋਂ ਆਉਂਦੇ ਓ,ਬੂਹਾ ਜਿੰਦਾ ਜੜ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਓ?" ਮੇਰੇ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਭਗਤਣੀ ਬੋਲੀ, ''ਵੇ ਬਾਈ, ਸਾਡੇ ਬੂਹਾ ਈ ਹੈਨੀ ਜੜਨਾ ਕੀ ਆ?" ਭਗਤ ਨੇ ਵੀ ਉਹਦੀ 'ਹਾਂ' ਵਿਚ 'ਹਾਂ' ਮਿਲਾਈ, ''ਸਾਡੇ ਗਰੀਬਾਂ ਕੋਲ ਕੀ ਐ, ਇਕੋ ਕਮਰਾ, ਕੀ ਲੈਜੂ ਕੋਈ, ਮੈਲੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੇ ਟੁੱਟੀਆਂ ਦੋ ਮੰਜੀਆਂ... ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਫੂਕਣੀਆਂ ਆਂ ਬਾਈ?" ਭਗਤ ਨੇ ਆਖਿਆ ਤਾਂ ਭਗਤਣੀ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਹੱਸੀ, ''ਵੇ ਵਾਹ ਵੇ ਮੇਹਰ ਮਿੱਤਲਾ...ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਐ...।" ਮੈਂ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਸਕੂਟਰੀ ਦੌੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ, ''ਵਾਹ ਓ ਰੱਬਾ, ਕਾਹਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆ...ਏਹਨਾਂ ਦੀ?"
''ਲੈ ਦੱਸ ਬਾਈ, ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕੀ ਸੱਪ ਲੜਿਆ, ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨੀ ਫਾਕਾ ਨੀ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਲੈਣਾ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦੇਣਾ, ਮੌਜਾਂ ਕਰਦੇ ਆਂ ਅਸੀਂ ਤਾਂ...ਆਹਾ ਕਾਰਾਂ ਕੋਠੀਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਸੌ ਗੁਣੇ ਸੌਖੈ ਆਂ...ਸੁਖ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੌਨੇ ਤੇ ਉਠਦੇ ਆਂ।" ਭਗਤ ਬੋਲਿਆ ਤਾਂ ਭਗਤਣੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ ਉਹਦੀ ਸੁਰ ਨਾਲ ਸੁਰ ਮੇਚੀ,''ਬਾਈ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਊਣੇ ਆਂ...ਲੋਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਢੋਂਦੇ ਆ।"
ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਚੌਕ ਵਿਚ ਉਤਾਰ ਕੇ ਮੈਂ ਸਕੂਟਰੀ ਤੋਰ ਲਈ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਜਿਊਣ' ਤੇ 'ਢੋਣ' ਦੇ ਫਰਕ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗਿਆ।
ninder_ghugianvi@yahoo.com

ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਪੰਨਾ : ਨਦੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਬਤਾਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

2005 ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ। ਲੰਡਨ ਦਾ ਇਕ ਜੰਗਲ। ਇੱਕ ਨੁੱਕਰੇ ਨੀਰ ਵਹਾਉਂਦੀ ਦੇਖੀ  ਉਦਾਸੀ ਲੱਦੀ ਇੱਕ ਨਦੀ! ਜਦ ਉਸ ਨਿੱਕੀ ਨਦੀਓਂ ਨੀਰ ਵਿਛੜਨ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਆਥਣ ਵੀ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਨਦੀ ਜਿੰਨੀਓ ਨਿੱਕੀ, ਓਨੀਓਂ ਤਿੱਖੀ! ਭਰ ਭਰ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਡੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਉਛਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਚੋਆਂ ਨੂੰ ਵਗਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਸੋਗੀ ਨਗਮੇਂ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨੀਲੱਤਣ ਰੰਗਿਆ ਪਾਣੀ ਇਹਦਾ ਕਦੇ ਚਾਂਦੀ ਭਾਅ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਨਦੀ ਨੇ ਨੰਗੀ ਹੋ ਨਾਚ ਨੱਚਣਾ ਚਾਹਿਐ ਅੱਜ। ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੜੇ ਤੇ ਰੰਗ ਰੰਗੀਲੜੇ ਗਾਉਂਦੇ ਤੇ ਚਹਿਚਾਉਂਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਉਡਾਰ ਇਹਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਤੇ ਝੱਗਾਂ ਉਤੋਂ ਦੀ ਉੱਡੀ ਹੈ। ਨਦੀ ਨੇ ਨਿਹੋਰਾ ਦਿੱਤੈ, ''ਨਿਰਮੋਹੇ ਪੰਛੀਓ, ਕੁਵੇਲੇ ਆਏ ਓ! ਕੀ ਨਗਮੇਂ ਗਾਓਗੇ ਨਿਖੱਟੁਓ! ਮੁੜ ਜਾਓ ਆਪਣੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੇ ਆਲਣਿਆਂ ਨੁੰ,ਜਿੱਥੋਂ ਭਰੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਤੋਂ ਬਾਹਰੀਆਂ! ਨਦੀ ਦੇ ਨੈਣ ਤ੍ਰਿਹਾਏ ਨੇ। ਬੱਦਲੀ ਦਾ ਕੋਈ ਟੁੱਟਿਆ ਟੋਟਾ ਲੱਭਦੀ ਹੈ।   ਨਾ ਡੁਬਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਲਾਲੀ ਹੈ। ਨਾ  ਬਦਲੀਆਂ ਦੀ ਆਹਟ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਵਗਦੀ  ਰਹੀ ਕਰਮਾਂ ਮਾਰੀ ਪਰ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਹੈ। ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦੀ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਨਦੀ। ਕੈਸਾ ਹੈ ਵਹਿੰਦੀ ਨਦੀ ਦਾ ਵਿਯੋਗ!
                               """""""""'
2011, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦਾ ਵਲਗੂਲਗਾ ਪਿੰਡ। ਨਿੱਘੀ ਦੁਪਹਿਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਪਹਾੜੀਂ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਕਾਲੇ ਭਾਰੀ ਪ੍ਰਬਤ ਉਤੇ ਕੈਮਰਾ ਗਲ ਪਾਈ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ। ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਥਰਮਸ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੈ। ਪੱਥਰੀਲੀ ਇੱਕ ਤਰੇੜ 'ਚੋਂ ਹਰੀ ਕਰੂੰਬਲ ਨੇ ਹਾਕ ਮਾਰੀ ਤੇ ਬੋਲੀ, '' ਵੇ ਪਰਦੇਸੀਆ,ਦੇਖ ਮੇਰਾ ਜ਼ੇਰਾ, ਮੇਰੀ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਮੇਰੀ ਜੁਅੱਰਤ ਦੇਖ, ਫੁੱਟ ਆਈ ਆਂ ਕਾਲੇ ਤੇ ਖਾਰੇ ਪਰਬਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਵਿਚੋਂ ਦੀ...ਮਸਾਂ ਫੁੱਟੀ ਆਂ, ਆਪਣੀ ਬਲਬੂਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਂਗੀ, ਬਹਤ ਅੱਗੇ ਵਧਾਂਗੀ ਮੈਂ। ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਆਂ, ਮੀਂਹ ਆਵਣਗੇ ਜ਼ੋਰੀਂ-ਸ਼ੋਰੀਂ,ਹਨੇਰ ਝੂੱਲਣਗੇ, ਤਪਦੀਆਂ ਧੁੱਪਾਂ ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੀਆਂ ਧੁੰਦਾਂ ਪੈਣਗੀਆਂ ਪਰ ਮੈਂ ਵਧਾਂਗੀ, ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਵਧਾਂਗੀ। ਸਾਰਾ ਪਰਬਤ ਮੇਰੀ ਹਰਿਆਵਾਲ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਦਿਸੇਗਾ, ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਫੋਟੂ ਖਿੱਚ੍ਹ ਲੈ...ਜਦੋਂ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਕਰੇਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਖਿੱਚ੍ਹੀ ਮੇਰੀ ਫੋਟੋ ਦੇਖ ਲਿਆ ਕਰੀਂ... ਢੇਰੀ ਨਾ ਢਾਹਵੀਂ ਕਦੇ ਵੀ, ਜਦੋਂ ਉਦਾਸੀ ਆਵੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਰੁੱਖਾਂ,ਵੇਲਾਂ,ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਜਿਹੀਆਂ ਪੁੰਗਰਦੀਆਂ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਲਵੇ, ਏਨਾ ਈ ਬੜਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਕਰੂੰਬਲ ਨੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਖੇੜੇ ਵਿਚ ਲੈ ਆਂਦਾ ਹੈ। ਫੋਟੋ ਖਿੱਚ੍ਹ ਮੈਂ ਅਗਾਂਹ ਤੋਰਿਆ, ਮੇਰਾ ਮਨ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਤੇ ਭਰਿਆ ਭਰਿਆ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਕਰੂੰਬਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲੀ ਏ ਜੋ ਅਭੁੱਲ ਹੈ।
                                    """""""""
10 ਅਗਸਤ, 2019 ਦੀ ਆਥਣ ਕਮਾਲ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੀਕ ਮੈਂ ਦੇਖਦਾ ਆਇਆ ਸਾਂ ਕਿ ਮੀਂਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਾਹੌਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਹੀ ਚੜ੍ਹਦਾ ਸੀ, ਚਮਕਦਾ ਸੀ। ਗਰਜਦਾ ਸੀ ਤੇ ਭਰ-ਭਰ ਬਰਸਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਪੂਰਬੌਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਐ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ। ਜਦ ਲਾਹੌਰੌਂ ਲਿਸ਼ਕਣਾ ਤਾਂ ਦਾਦੇ ਨੇ ਆਖਣਾ, ''ਭਾਈ, ਸਾਂਭ ਲਓ ਭਾਂਡੇ-ਟੀਂਡੇ ਏਹ ਨਾ ਸੁੱਕਾ ਨੀ ਜਾਂਦਾ...।" ਅੱਜ ਆਥਣੇ ਲਾਹੌਰੋ ਖੁਸ਼ਕੀ ਭਰੀ ਹਵਾ ਆਈ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਹਵਾ ਨੇ ਵਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਲੇ  ਪਾਸਿਓਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ 'ਪੁੱਛ' ਲਿਆ ਹੋਵੇ!

ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ : ਜੰਮੂ ਜਾਂਦਿਆਂ-(2) - ਨਿੰਦਰ ਘੁਗਿਆਣਵੀ

ਕੂਕਾਂ ਮਾਰਦੀ-ਮਾਰਦੀ ਰੇਲ ਕਾਫੀ ਪਿਛਾਂਹ ਖੜੋ ਗਈ ਸੀ। ਨੇੜਲੀ ਇੱਕ ਬੁੱਕ ਸਟਾਲ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪੁਛਦਾ ਹਾਂ, ''ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅਖਬਾਰ ਕਿਹੜਾ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ...?"
ਖੁਸ਼ਕੀ ਨਾਲ ਜੁਆਬ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,''ਕੋਈ ਨਹੀਂ...।" ਜੁਆਬ ਸੁਣ ਪੁਛੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਗਿਆ, ''ਕਿਉਂ...?"
ਫਿਰ ਖੁਸ਼ਕੀ ਭਰਿਆ ਜੁਆਬ ਹੈ, ''ਜਦ ਵਿਕਦਾ ਈ ਨਈ ਤੇ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਰੱਖਣਾਂ ਵਾਂ...?" ਬੇਹੱਦ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਜੁਆਬ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਪਠਾਨਕੋਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਵਸਦੇ। ਏਨਾ ਕੁ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਏਧਰਲੇ  ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਅਸਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੈ ਪਰ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੀ ਅਖਬਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਏਨੇ ਅਖਬਾਰ ਛਪਦੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ...? ਵਾਹ ਨੀ, ਮਾਂ ਪੰਜਾਬੀਏ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਤੇਰਾ ਇਹੋ ਹਾਲ ਐ? ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਖਲਜਗਣ ਵਿਚ ਗੁਆਚ  ਗਿਆ ਹਾਂ। ਬੜਾ ਬੋਰਿੰਗ ਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹੈ ਸਾਰਾ ਕੁਛ।
ਰੇਲ ਆਈ। ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਲੱਭੀ ਤੇ ਅੱਖ ਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।
                             """""
ਕਠੂਆ ਸਟੇਸ਼ਨ ਆ ਗਿਐ। ਇਹ ਉਹੀਓ ਕਠੂਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਸੀ ਤੇ ਪੂਰਾ ਮੁਲਕ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਕੇਸ ਵੀ ਪਠਾਨਕੋਟ ਦੀ ਜਿਲਾ ਤੇ ਸੈਸ਼ਨ ਕੋਰਟ ਵਿਚ ਚੱਲਿਆ। ਕਠੂਆ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਕੇ ਉਦਾਸ ਹਾਂ।
ਫੋਨ ਫਰੋਲਿਆ। ਇੰਟਰਨੈਟ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਐ। ਫੋਨ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਘੁੰਮਦਾ। ਜੰਮੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਾਲੇ ਮਿੱਤਰ ਡਾ ਹਰਜਿੰਦਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਫੋਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰਨਾ ਪੈਣਾ ਜਿੰਨੇ ਦਿਨ ਰਹਿਣਾ 'ਜੰਮੂ ਦੀ ਜੂਹ' ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਤੇਰਾ ਫੋਨ ਨਾ ਆਣਾ, ਨਾ ਜਾਣਾ...। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪ੍ਰੀਪੇਡ ਵਾਲਾ ਨੰਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਫੋਨ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਬੈਗ ਵਿਚ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪਾ ਲਵਾਂ! ਫਿਰ ਸੋਚ ਆਈ ਕਿ ਕੀ ਪਤੈ ਰਾਹ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਆ ਜਾਵੇ, ਜਿੱਥੇ ਫੋਨ ਚੱਲ ਪਵੇ!  ਪੱਟ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਫੋਨ ਗੂੰਗਾ ਬੋਲ਼ਾ ਹੋਇਆ ਪਿਐ। ਕਿੰਨੇ ਯੱਭ  ਵਿਚ ਪਾ ਰੱਖਿਐ ਏਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਡੱਬੀ ਨੇ, ਇਹਦੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿੰਨੇ ਚੰਗੀ ਸਾਂ,ਵਾਧੂੰ ਦੀ ਟੈਨਸ਼ਿਨ...!! ਕਦੋਂ ਮਗਰੋਂ ਲੱਥੂ ਏਹੇ? ਲਗਦੈ ਕਿ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਥਣਾ...ਜਦ ਬਿਰਧ ਹੋਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਹੋਰ ਆਸਰਾ ਦੇਊ...ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਬਾਹਰ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਇਹ ਡੱਬੀ ਜਿਹੀ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਪੰਗੇ ਵਿਚ ਪਾਈ ਫਿਰਦੀ ਹੈ ਦਿਨ ਰਾਤ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਰਥੀ ਹਿਲਾਂ ਛੱਡੇ ਨੇ ਇਸ ਡੱਬੀ ਨੇ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸਾਡਾ ਕੀ ਗੁਆਚਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੀ ਲੱਭਦੇ ਆਂ ਇਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਤੇ ਲਭਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਵੈਸੇ ਫੋਨ ਵੱਲੋਂ ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਕੁਝ ਕੁਝ ਰੀਲੈਕਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ।
                                """"

ਹਰੇ-ਭਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿਚ...ਦੂਰ ਇੱਕ ਕੁਟੀਆ 'ਤੇ ਨਿਗਾ ਪਈ...ਗੇਰੂਏ ਰੰਗ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਕੁਟੀਆ 'ਤੇ ਗੇਰੂਆ ਹੀ ਝੰਡਾ ਝੁਲ ਰਿਹੈ। ਆਸ ਪਾਸ ਅੰਬੀਆਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਸੰਘਣੇ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਗੇਰੂਆ ਰੰਗ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਦਿਲ ਕੀਤੇ ਕਿ ਇਥੇ ਹੀ ਉੱਤਰ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਬਾਬੂ ਨੂੰ ਕਹਾਂ ਕਿ ਰੋਕ ਗੱਡੀ ਤੇ ਲਾਹਦੇ ਏਥੇ ਮੈਨੂੰ। ਬੇਫਿਕਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਏਸ ਕੁਟੀਆ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ...ਜੁੱਤਾ ਬਜ਼ਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਨਿਰਮਲੇ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਚੇਤੇ ਆਇਆ, ਜਿਥੇ ਮੈਂ ਲੱਗਭਘ ਪੌਣੇ ਦੋ ਦਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ। ਸਾਧਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਗੇਰੂਏ ਰੰਗੇ ਸੂਟ ਸਿਲਵਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਨੌਕਰੀ ਭਾਵੇਂ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਲੇ ਗੇਟ ਕੋਲ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ। ਸਾਰੇ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਚ ਸਾਈਕਲ ਦੁਬੱਲੀ ਫਿਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਕਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਤੇ ਕਦੇ ਪ੍ਰੋ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ, ਕਦੇ ਡੇਰੇ...ਕਦੇ ਬਾਰਾਦਰੀ, ਕਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੱਕੜ ਦੇ ਘਰ ਤੇ ਕਦੇ ਮੌਦਗਿਲ ਸਾਹਬ ਵੱਲ। ਜਿੱਧਰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ,ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ ਸਾਂ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸਣਾ, ਨਾ ਪੁਛਣਾ। ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਉਦੋਂ। ਨਿਰਮਲੇ ਬਾਬੇ ਚੇਤੇ ਆਏ ਨੇ ਅੱਜ...ਕੁਟੀਆ ਦੇਖ ਕੇ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਜਿਊਂਦੇ ਹੋਣੇ ਨੇ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਛੱਡ ਗਏ ਹੋਣੇ ਨੇ! ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੱਲੇ ਨੇ। ਸੌਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾਂ।
                               """"""""""                
ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਵਧੇ ਟਾਹਣਿਆਂ ਤੇ ਤਣਿਆ, ਵੇਲਾਂ, ਝਾੜਬੂਟ ਦੇ ਜਮਘਟੇ ਵਿਚ ਗੁਆਚੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਜੰਗਲ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕੋਈ ਬੈਠੇ ਜਾਪਦੇ ਨੇ।
 ਗੀਤ ਚੇਤੇ ਆਇਆ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਦਾ ਗਾਇਆ ਹੋਇਆ:              
                      ਗੱਡੀ ਜਾਂਦੀ ਏ ਛਲਾਂਗਾ ਮਾਰਦੀ
                    ਜਦੋਂ ਯਾਦ ਆਵੇ ਸੁਹਣੇ ਯਾਰ ਦੀ...
ਕੂਕਦੀ ਰੇਲ ਰੁਕਦੀ। ਮੋਢੇ ਬੈਗ-ਝੋਲ਼ੇ ਲਟਕਾਈ, ਅਟੈਚੀ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਕੁਝ ਨਿਆਣਿਆਂ   ਦੀ ਉਂਗਲ ਫੜ ਕੇ ਲੱਥ ਰਹੇ, ਕੁਝ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਨੇ ਮੁਸਾਫਿਰ। ਕੁਝ ਫੌਜੀ ਵੀਰ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਕੁਝ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ। ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਖ ਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੂਰੇਡੀ ਵਾਟ ਤੇ ਉਦਰੇਵੇਂ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਆਏ ਨੇ। ਮੋਸੋਸੇ ਮਨੀਂ, ਉਤਰੇ ਹੋਏ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨਾਲ ਦੂਰ ਪਿੱਛੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਾਂ-ਪਿਓ, ਭੈਣ-ਭਾਈ, ਨਿਆਣੇ ਆਦਿ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਭਰ ਕੇ ਤੁਰੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਭਾਰੀ ਅਟੈਚੀ, ਭਾਰੀ ਬੈਗ ਤੇ ਭਾਰੀ ਮਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਵੇਸਲੇ ਹਾਂ ਇਸ ਪੱਖੋਂ, ਵੇਂਹਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ।
                                """""'
ਜੰਮੂ ਖੁਸ਼ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੀਕ ਤਾਂ ਜ਼ਖਮੀਂ ਹੋਏ ਜੰਮੂ ਬਾਬਤ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਸੌ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੀ  ਉੱਚਾ ਤਿਰੰਗਾ ਝੂਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਨਿਕਲਿਆ, ''ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਜੰਮੂ...।" ਭਾਰਤੀ ਤਿਰੰਗੇ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਨੁੰ ਲੈਣ ਆਏ ਮਿੱਤਰ ਪ੍ਰੋ. ਹਰਜਿੰਦਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਗਦਾ ਹਾਂ।

94174-21700