ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ  ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ

ਦੁਖੀ ਆਏ ਜਾਂ ਦੁਆਰੇ, ਗੁਰ ਪਿਤਾ ਇਹ ਉਚਾਰੇ
ਕੋਈ ਦੇਵੇ ਬਲੀਦਾਨ, ਦੁਖ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਰੇ
ਗੋਬਿੰਦ ਮੁਸਕਾਇਆ, ਇੰਜ ਉਹਨੇ ਅਲਾਇਆ
ਮੇਰੀ ਕਰਿਓ ਨਾ ਚਿੰਤਾ, ਜਾ ਕੇ ਦੇਵੋ ਕੁਰਬਾਨੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ ਏ ਤਾ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ
    
ਮੱਲਾਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਮਾਰੇ, ਆਕੀ  ਰਣ 'ਚ ਸੰਘਾਰੇ
ਨਾਲ਼ੇ ਰਚੇ ਉਹ ਸਾਹਿਤ, ਕਦੀ  ਕਵੀਆਂ  ਨੂੰ ਤਾਰੇ
ਜਿੱਵੇਂ ਵਾਹੀ ਉਹਨੇ ਤੇਗ਼, ਏਵੇਂ ਵਾਹੀ ਉਹਨੇ ਕਾਨੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ,  ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ  ਹੈਗਾ  ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ,  ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ  ਸਾਨੀ

ਹੱਥੀਂ ਸਾਜ ਕੇ ਪਿਆਰੇ, ਗੁਰ  ਚੇਲਾ  ਉਹ ਕਹਾਵੇ
'ਕੱਲਾ ਲੱਖ ਨਾ' ਲੜਾ ਕੇ, ਬਾਜ਼ ਚਿੜੀ ਤੋਂ ਤੁੜਾਵੇ
ਕਰਨਾ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਨਾਸ, ਇਹੋ ਦਿਲ ਵਿਚ ਠਾਣੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ  ਏ  ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ

ਦੋ ਵਾਰੇ ਸਰਹੰਦ, ਦੋ ਵਾਰ ਦਿੱਤੇ ਵਿਚ ਚਮਕੌਰ
ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ 'ਚ ਉਡਿਆ, ਮਾਂ ਗੁਜਰੀ ਦਾ ਭੌਰ
ਆਖਦਾ ਜਹਾਨ ਸਾਰਾ,ਇਹ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਲਾਸਾਨੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ,  ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ

ਕਦੀ ਮਖ਼ਮਲੀ ਸੇਜਾਂ,  ਕਦੀ ਟਿੰਡ ਦਾ ਸਰ੍ਹਾਣਾ
ਪੈਰ ਕੰਡਿਆਂ ਪਰੁੰਨ੍ਹੇ,  ਮਿੱਠਾ ਮੰਨਦਾ ਏ ਭਾਣਾ
ਹੱਥ ਫੜੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ,  ਅਤੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਬਾਣੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ

ਵਿਚ ਚਮਕੌਰ ਜੀਹਨੇ, ਅਜੀਤ ਜੁਝਾਰ ਨਾ ਸੰਭਾਲ਼ੇ
ਖਿਦਰਾਣੇ ਵਾਲ਼ੀ ਢਾਬ ਉੱਤੇ, ਰੰਗ ਅਜਬ ਦਿਖਾਲੇ
ਸਿਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਗੋਦੀ, ਵਹਾਵੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ  ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ

ਘਰ ਮਿਹਰਾਂ ਦੇ ਆ ਕੇ, ਗਲ਼ ਵਿਛੜੇ ਉਹ ਲਾਵੇ
ਮੂੰਹ  ਮੰਗੀਆਂ ਮੁਰਾਦਾਂ, ਫਿਰ  ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਪਾਵੇ
ਕਦੀ ਦੇਖੀ ਨਾ ਸੁਣੀ,  ਐਸੀ ਜੱਗ 'ਤੇ ਕਹਾਣੀ
ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰਵਾਰ, ਕਹਾਵੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ
ਕੋਈ ਹੈਗਾ ਏ ਤਾਂ ਦੱਸੋ, ਗੁਰੂ  ਦਸਵੇਂ ਦਾ ਸਾਨੀ।

ਚੜ੍ਹਿਆ ਵੀਹ ਸੌ ਬਾਈ ਸਾਲ    
ਲਿਆਵੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਖੇੜੇ ਨਾਲ਼
ਸੁਖ-ਸਾਂਦ ਹੋਵੇ ਹਰ ਪਾਸੇ
ਹਰ ਕੋਈ ਹੋਵੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ
ਨਹੀਂ ਕਰੋਨਾ ਪਿੱਛਾ ਛੱਡਦਾ
ਇਕੀ ਲੰਘਿਆ ਇਸਦੇ ਨਾਲ਼
ਆਪੂੰ ਡੈਲਟੇ ਕੀ ਜਾਣਾ ਸੀ
ਹੋਰ ਲੈ ਆਇਆ ਭਾਈ ਨਾਲ਼
ਕਹਿੰਦੇ ਇਹਨੂੰ  ਓਮੀ ਓਮੀ
ਫੜ ਲਈ ਇਹਨੇ ਤਿਖੀ ਚਾਲ  
ਰੰਗ ਤਮਾਸ਼ੇ ਕਰ ‘ਤੇ ਫਿੱਕੇ
ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਮਾਸਕ, ਰੱਖੋ ਦੂਰੀ
ਰੱਖੋ ਸੇਨੇਟਾਈਜ਼ਰ ਵੀ ਨਾਲ਼
ਮੌਲਾ ਕਰਦੇ ਕਰਮ ਬੰਦੇ ‘ਤੇ
ਆਈ ਬਲਾ ਨੂੰ ਤੂੰ ਹੀ ਟਾਲ਼
ਮਹਿਫ਼ਲ ਸਾਡੀ ਹੋਈ ਵੀਰਾਨ
ਫੇਰ ਸਜਾਈਏ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ

ਪੰਜ ਸਾਲ ਨਾ ਸਾਨੂੰ ਲੱਭੇ ਜੀ

ਰਹੇ ਲੱਭਦੇ ਸੱਜੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਜੀ

ਘਰ ਸਾਡੇ ਹੁਣ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

ਬੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਸਾਥੋਂ ਸੀ           

ਜੋ ਵੱਟ ਲੈਂਦੇ ਪਾਸਾ ਸਾਥੋਂ ਸੀ

ਅੱਜ ਲਿਬੜੇ ਬਾਲ ਖਿਡਾਏ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

ਨੋਟ, ਨਾਗਣੀ, ਦਾਰੂ, ਭੁੱਕੀ ਜੀ

ਕਹਿੰਦੇ ਰੱਖੋ ਨਾ ਸੰਗ ਉੱਕੀ ਜੀ

ਸਾਨੂੰ ਹਰੇ ਹਰੇ ਨੋਟ ਦਿਖਾਏ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

 ਕਹਿੰਦੇ ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਦਾਸ ਤੁਹਾਡੇ ਜੀ

ਬੂਹੇ ਰਹਿਣਗੇ ਸਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਾਡੇ ਜੀ

ਉਹਨੀਂ ਝੁਕ ਝੁਕ ਸੀਸ ਨਿਵਾਏ,

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

 ਤੁਸੀਂ ਲੋਕੋ ਜਾਗਦੇ ਰਹਿਣਾ ਜੀ

ਵੋਟ ਲੋਕ ਰਾਜ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਜੀ

ਕੋਈ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਨਾ ਆਏ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

 ਪੁੱਛੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਜੀ

ਗੱਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪੁੱਛੋ ਸਾਰੀ ਜੀ

ਵੇਲਾ ਲੰਘਿਆ ਹੱਥ ਨਾ ਆਏ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

 ਪੁੱਛੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੋ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਜੀ

ਕਿਉਂ ਬਦਲੇ ਫੇਰ ਇਰਾਦੇ ਜੀ

ਕਿਉਂ ਝੂਠੇ ਲਾਰੇ ਲਾਏ।

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ ਵੇ ਲੋਕਾ

ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਆਏ।

 ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ

ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਦਾ ਫ਼ਰੀ ਬੱਸ ਪਾਸ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਉਹ ਭੰਬੀਰੀ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ।ਬੱਸ ਪਾਸ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਢੇ ਨੌਂ ਵਜੇ ਤੋਂ ਚਾਲੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸੋ ਉਹ ਸਵਾ ਕੁ ਨੌਂ ਵਜੇ ਹੀ ਬੱਸ ਸਟਾਪ 'ਤੇ ਜਾ ਖੜ੍ਹਦਾ।ਨਾਲ ਦੇ ਟਾਊਨ ਸੈਂਟਰਾਂ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਟਾਊਨਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਮਾਰ ਆਉਂਦਾ।ਕਿਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬੇਲੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਆਉਂਦਾ।ਕੰਮ-ਕਾਰ ਤੋਂ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਚਿਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਵਿਹਲਾ ਸੀ।ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ 'ਮਿਹਰਬਾਨੀ' ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ ਉਹ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰਹੇ।ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਹੋਰ ਕਈਆਂ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਨਵਾਂ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੋਈ ਸਿੱਖਿਆ।ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਤੋਂ ਸਮਾਂ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਉਸ ਲਈ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਧੀਆਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲਿਫ਼ਟ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਝੋਟੇ ਵਾਲੇ ਘਰੋਂ ਲੱਸੀ ਭਾਲਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ।ਜੇ ਕਿਤੇ ਭੁੱਲਿਆ ਚੁੱਕਿਆ ਉਹ ਕਹਿ ਹੀ ਬੈਠਦਾ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਗੱਡੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਟਾਲ਼ ਦਿੰਦੇ।ਉਧਰੋਂ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਏਨੇ ਵਧ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਦੋ ਕੁ ਸਟਾਪ ਜਾਣ ਦਾ ਵੀ ਬੱਸ ਡਰਾਈਵਰ ਡੇਢ ਪੌਂਡ ਰਖਵਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ।ਹੁਣ ਫਰੀ ਬੱਸ ਮਿਲਣ ਨਾਲ਼ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਛੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।
ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਬੱਸ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਇਕ ਜਾਣਕਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ,'' ਬਈ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿਆਂ ਜਿੱਦਣ ਦਾ ਬੱਸ ਪਾਸ ਮਿਲਿਐ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਉਂ ਲਗਦੈ ਪਈ ਜਿਵੇਂ ਕੈਦ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ।ਆਹ ਸਾਲ਼ੇ ਨਿਆਣੇ ਸਹੁਰੀ ਦੇ ਆਪ ਤਾਂ ਗੱਡੀਆਂ ਸਟਾਟ ਕਰ ਕੇ ਝੱਟ ਭੂੰਡ ਆਂਗੂੰ ਔਹ ਜਾਂਦੇ ਆ, ਮੇਰੀ ਵਾਰੀ ਕਦੀ ਗੱਡੀ ਖ਼ਰਾਬ ਤੇ ਕਦੇ ਟੈਕਸ ਹੈ ਨੀਂ, ਕਦੇ ਕੁਸ਼ ਹੈ ਨੀਂ।''
'' ਓ ਭਾਈ ਗੰਡਾ ਸਿਆਂ ਜਮਾਨੇ ਬਦਲ ਗਏ ਐ ਹੁਣ, ਅੱਜ ਦੇ ਜੁਆਕ ਤਾਂ ਬੁੜ੍ਹੇ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰ ਈ ਸਮਝਦੇ ਐ।ਅਜੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਆਂ, ਜਿੱਦਣ ਚੱਲਣੋਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਦੇਖ ਲਈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਮ 'ਚ ਸੁੱਟ ਆਉਣੈ।'' ਉਹਦਾ ਜਾਣਕਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਤੋਂ ਔਖਾ ਸੀ।
ਏਨੀ ਦੇਰ ਨੂੰ ਬੱਸ ਆ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਪਾਸ ਦਿਖਾ ਕੇ ਰਵਾਂ ਰਵੀਂ ਸੀਟਾਂ ਵਲ ਨੂੰ ਵਧੇ।ਬੱਸ ਦੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਦੋ ਸਵਾਰੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਦੇ ਟਾਊਨ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਗੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸੀ।ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਖ਼ਾਲੀ ਸੀਟ 'ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ।ਸੁਖ-ਸਾਂਦ ਪੁੱਛਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਗੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, '' ਬਈ ਗੇਜਾ ਸਿਆਂ, ਗੁਰਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਥੋਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਸੈਕਟਰੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਨੀ ਸੀ ਪਤਾ ਪਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਕਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਐ।ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਈ ਕਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਇਕ ਵਾਰੀ ਨਈਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਕਿਹਾ ਉਹਨੇ।ਫਿਰ ਸੰਗਤ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਪਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਐ।ਕਿਥੋਂ ਏਦਾਂ ਦੇ ਵਿਦਮਾਨ ਲੱਭ ਕੇ ਲਿਆਉਂਨੇ ਐਂ ਤੁਸੀਂ?'' ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁੱਝੀ ਮਸ਼ਕਰੀ ਕੀਤੀ।
ਗੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਐਸੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸੰਭਲ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, '' ਗੰਡਾ ਸਿਆਂ ਐਂਵੇਂ ਨਾ ਬਹੁਤੀਆਂ ਨਘੋਚਾਂ ਕੱਢਿਆ ਕਰ।ਗੁਰਪੁਰਬ ਤਾਂ ਸੀਗਾ ਨਾ, ਕਿਸੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਹਾਬ ਦਾ ਹੋਇਆ, ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦੈ, ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਹਾਬਾਂ 'ਚ ਇਕੋ ਈ ਜੋਤ ਵਰਤਦੀ ਐ।''
ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਗੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, '' ਆਹ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਲ ਹੋਈ ਪਈ ਤੇਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਜਾਟ ਰੇ ਜਾਟ ਤੇਰੇ ਸਰ ਪੇ ਖਾਟ ਤੇ ਜੱਟ ਕਹਿੰਦਾ ਤੇਲੀ ਰੇ ਤੇਲੀ ਤੇਰੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਕੋਹਲੂ ਤਾਂ ਲਾਗੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਜੱਟ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕਾਫ਼ੀਆ ਨਹੀਂ ਰਲ਼ਿਆ ਤਾਂ ਜੱਟ ਕਹਿੰਦਾ, '' ਕਾਫ਼ੀਏ ਨੂੰ ਮਾਰ ਗੋਲ਼ੀ, ਸਾਲ਼ਾ ਤੇਲੀ ਭਾਰ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮਰੂ।''
 ''ਐਂਵੇਂ ਟਿੱਚਰਾਂ ਨਾ ਕਰ ਤੂੰ ਗੰਡਾ ਸਿਆਂ, ਤੈਨੂੰ ਇਹੋ ਗੱਲ ਲੱਭੀ ਸਾਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ, ਸਾਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਰਗਾ ਲੰਗਰ ਛਕਿਆ ਤੈਂ ਕਿਧਰੇ ਹੋਰਥੇ, ਵੇਲ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਰੋਜ਼, ਕਿਤੇ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇਖੀਂ ਖਾ ਕੇ, ਨਾਲ਼ੇ ਹੋਰ ਸੁਣ ਸਾਡੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਰਗਾ ਪੀਜਾ ਤੈਨੂੰ ਸਾਰੀ ਵਲੈਤ 'ਚ ਨੀਂ ਮਿਲਣਾ।ਐਸ ਐਤਵਾਰੀਂ ਅਦਰਕ ਤੇ ਧਨੀਏ ਵਾਲਾ ਪੀਜਾ ਬਣਨੈ, ਜਰੂਰ ਆਈਂ।ਨਾਲੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਬੱਸ ਪਾਸ ਵੀ ਹੈਗਾ, ਘੌਲ਼ ਨਾ ਕਰੀਂ,'' ਗੇਜਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੁਣ ਟੋਨ ਬਦਲ ਲਈ ਸੀ।ਉਹਦਾ ਬੱਸ ਸਟਾਪ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਉਹ ਬੱਸ 'ਚੋਂ ਉਤਰਦਿਆਂ ਵੀ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲ ਕੇ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਐਤਵਾਰ ਸ਼ਾਮੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਪੀਜ਼ੇ ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਵਾਰੀਆਂ ਗੁਆਚੀ ਹੋਈ ਗਾਂ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ ਵਲ ਡੌਰ-ਭੌਰ ਹੋਈਆਂ ਦੇਖ਼ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

(ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ)

ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਬਾਹਰ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਾਰਚ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸੀ ਤੇ ਗਰਮੀ ਨੇ ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਲੈਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਰਤ ਕੇ ਘੜਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੂਟੀਆਂ ਲਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀਆਂ ਸਨ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਫਰਿੱਜ ਨਾਲ਼ ਠੰਢੇ ਕੀਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਵਾਪਸ ਘੜੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਲ ਮੁੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਬਚਪਨ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਹੀ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਕਈ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਕੋਲ਼ ਸੁਰਾਹੀ ਵੀ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਫਰਿੱਜਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ਼ ਪਾਣੀ ਲਈ ਸੁਰਾਹੀਆਂ, ਘੜੇ ਅਤੇ ਗੈਸ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਆਉਣ ਕਰ ਕੇ ਤੌੜੀਆਂ, ਹਾਂਡੀਆਂ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਂਡੇ ਅਲ਼ੋਪ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਚੀਨ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤਕਰੀਬਨ ਠੱਪ ਹੀ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਖ਼ੈਰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਮੁੜ ਪਰਤ ਰਹੇ ਹਨ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਲ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਇਕ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਫਰਿੱਜ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਅਸੀਂ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਗੱਡੀ ਰੋਕੀ ਤੇ ਭਾਂਡੇ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਗਾਹਕ ਆਏ ਦੇਖ ਕੇ ਭਾਂਡੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲ਼ੀ ਬੀਬੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਆਈ ਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲਗੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਜਿਹਾ ਟੂਟੀ ਵਾਲ਼ਾ ਘੜਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਘੜੇ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਮਰਸੇਡੀਜ਼ ਕਾਰ ਇਤਨੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ਼ ਬਰੇਕ ਮਾਰ ਕੇ ਰੁਕੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਤ੍ਰਾਹ ਕੱਢ ਦਿਤਾ। ਕਾਰ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਉੱਚਾ ਲੰਮਾ ਸਰਦਾਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗਾਹਕ ਭਾਂਡਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀ ਬੀਬੀ ਨਾਲ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਬੜੀ ਰੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ‘ਚ ਉਸ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਿਆਲੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੀਬੀ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਿਆਲੇ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲੇ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਨਿਬੇੜ ਕੇ ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਅਟੈਂਡ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾ ‘ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਜੇ ਪੰਜ ਗਾਹਕ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਹਨ ਤਾਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸੌਦਾ ਵੇਚਣ ‘ਚ ਰੁੱਝਾ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਖੈਰ, ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਇਕ ਪਿਆਲਾ ਪਸੰਦ ਕਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਕੀਮਤ ਪੁੱਛੀ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਦਾ ਹੈ ਇਕ। ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਬਟੂਏ ‘ਚੋਂ ਦਸ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਕ ਨੋਟ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਪਿਆਲਾ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਫੜ ਕੇ ਦਸਾਂ ਦਾ ਨੋਟ ਉਸ ਵਲ ਇਉਂ ਸੁੱਟਿਆ ਜਿਵੇੰ ਕਿਸੇ ਮੰਗਤੇ ਵਲ ਪੈਸੇ ਸੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕਿ ਬੀਬੀ ਕੁਝ ਬੋਲਦੀ. ਉਹ ਉਸੇ ਹੀ ਰੁੱਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਬੋਲਿਆ, “ ਠੀਕ ਐ, ਠੀਕ ਐ ਦਸ ਰੁਪਏ, ਜਨੌਰਾਂ ਨੂੰ ਈ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣਾ ਇਹਦੇ ‘ਚ, ਅਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਆਪ ਪੀਣੈ।“
ਏਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਅੱਖ ਪਲਕਾਰੇ ‘ਚ ਕਾਰ ‘ਚ ਜਾ ਬੈਠਾ ਤੇ ਧੂੜ ਉਡਾਉਂਦਾ ਔਹ ਗਿਆ, ਔਹ ਗਿਆ। 

ਜੰਗ ਹਿੰਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਦੋਵੇਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਨੇ’ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ‘ਜੰਗਨਾਮਾ’ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਦੀ ਜੰਗ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਕਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ‘ਜੰਗ’ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਬੜਾ ਲਾਡਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਇਹ। ਦੋਨਾਂ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਹੋਰੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਚੁਣੌਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਪਰ ਫੇਰ ਇਰਾਦਾ ਬਦਲ ਲਿਆ। ਉਧਰ ਸਿਸੋਦੀਆ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ‘ਤੇ ਛਾਪੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਮਹਿਕਮੇ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਫ਼ਦ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ‘ਚ ਨਾ ਵੜਨ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇ। ਹੁਣ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਿਸੋਦੀਆ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛਾਪੇ ਮਾਰ ਕੇ ਸਕੂਲ ਚੈੱਕ ਕਰਨੇ ਜਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਹੈ? ਕੀ ਸਿਸੋਦੀਆ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਘੋਂ ਹੇਠੋਂ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਉਤਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ?
ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਦੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵੱਖ
ਵੱਖ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਕਿ ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉੱਚਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੀ ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ
ਹੈ? ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਹਿਕਮਾ ਸੰਭਾਲਿਆਂ ਮਸਾਂ ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ
ਉਸ ਨੇ ਸਿਸੋਦੀਆ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਈ। ਉਹ ਇੱਥੇ ਮਾਰ ਖਾ ਗਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਹ ਸ਼ਹਿਰੀਏ
ਬਾਬੂਆਂ, ਐਨ.ਜੀ.ੳਜ਼. ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੈ। ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਧਾ ਪੇਂਡੂ ਪਿਛੋਕੜ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ
ਇਕ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਦਿਲ। ਬਸ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਮਾਰ ਖਾ ਲਈ ਉਸ ਨੇ।
ਆਉ ਹੁਣ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਵੀ ਕਰ ਲਈਏ। ਇਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ਼ ਦਿਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਜ਼ਹਿਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਵਪਾਰੀ ਲੋਕ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਆ ਵੜੇ ਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਖੇਤਰ, ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਬੜੇ ਕਮਾਊ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੀਮਾ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਉਭਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤੰਦੂਆ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਸਨ ਕਿ ਕਿ ਇਹ ਭੇਡ-ਚਾਲ ਦੇ ਬੜੇ ਦੀਵਾਨੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੌਹਰ (ਸਟੇੱਟਸ) ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅੱਡੀਆਂ ਚੁੱਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਉਣੇ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀਕਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ‘ਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਢੰਡੋਰਾ ਪਿੱਟਿਆ, ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਵਿਦਿਅਕ ਮਾਹਰ ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ‘ਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਭੂਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪੈਸੇ ਦਾ ਭੂਤ ਸਵਾਰ।
ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਜਿਸ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆ ‘ਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ। ਜੇ ਮੈਂ ਗ਼ਲਤ ਨਹੀ ਤਾਂ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਵਿਦਿਅਕ ਮਿਆਰ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿ ਗਲੇ ਸੜੇ ਫਲ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚਿਣ ਚਿਣ ਕੇ ਸਜਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਫਲ਼ ਖਾਣ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣਗੇ?
ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਹੋਰੀਂ ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ‘ਚ ਉਲਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਹੁਣੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੱਚੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਪਈਆ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਮੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਤੇ ਨੀਅਤ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਪਰਗਟ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਆਸਾਂ ਹਨ।

ਵਿਧਾਇਕ; ਨਵਾਂ ਵਿਧਾਇਕ ਸੀ.ਐੱਮ.ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,
            ਪੜਦੇ ਪਿਛਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਫੋਲੀਏ  ਜੀ।
            ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ  ਘਪਲੇ  ਕਰਵਾਏ  ਏਨ੍ਹਾਂ,
            ਭੇਦ  ਵੋਟਰਾਂ  ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਖੋਲ੍ਹੀਏ  ਜੀ।

            ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਪੂਰੀ ਘੋਖ ਕਰ ਕੇ,
            ਦੱਸੀਏ  ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ  ਹੇਰਾ ਫੇਰੀਆਂ ਜੀ।
            ਵਿਚ  ਵੋਟਰਾਂ  ਦੇ ਨੰਬਰ  ਬਣਾ  ਲਈਏ,
            ਮੰਨੋ ਗੱਲਾਂ  ਸੀ.ਐੱਮ. ਸਾਬ ਮੇਰੀਆਂ ਜੀ।

ਸੀ.ਐੱਮ:  ਤੂੰ ਏਂ ਨਵਾਂ ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਏ ਘਾਟ ਤੈਨੂੰ,
            ਲੱਲ ਵਲੱਲੀਆਂ  ਤੂੰ ਤਾਹੀਉਂ  ਮਾਰਦਾ ਏਂ।
            ਕੁਝ ਸਿੱਖ  ਲੈ ਤੂੰ  ਸਾਡੇ  ਤਜਰਬਿਆਂ ਤੋਂ,
            ਗਧੇ ਗਾਜਰਾਂ ‘ਚ  ਕਾਹਨੂੰ  ਤੂੰ ਵਾੜਦਾ ਏਂ।

            ਖੱਖਰ ਭੂੰਡਾਂ ਦੇ  ਛੇੜ ਆਪਾਂ  ਨੇ  ਕੀ ਲੈਣੈ,
            ਕਾਹਨੂੰ  ਵੈਰ  ਕਿਸੇ  ਨਾਲ  ਪਾਵੀਏ  ਓਏ।
            ਚੰਦ ਅਸੀਂ  ਵੀ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਚਾੜ੍ਹਨੇ ਨੇ,
            ਇੱਜ਼ਤ  ਆਪਣੀ  ਆਪ  ਬਚਾਵੀਏ  ਓਏ।

ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ ਬੜੇ ਕਮਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ
ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ ਬੜੇ ਕਮਾਲ
ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਝੁਰਲੂ ਫੇਰ ਫੇਰ ਕੇ
ਕਰ ‘ਤੇ ਮੰਦੜੇ ਹਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ.....ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ.......

ਪੰਡ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇ
ਕੇਂਦਰ ਥੋਨੂੰ ਠੁੱਠ ਵਿਖਾਵੇ
ਗੁਲਦਸਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ
ਬਣਨ ਕੂੜੇ ਦਾ ਮਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ

ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਮੁੱਕੀਆਂ
ਫ਼ਸਲਾਂ ਪਾਣੀ ਬਾਝੋਂ ਸੁੱਕੀਆਂ
ਧੱਕੇ ਨਾਲ਼ ਤੁਸੀਂ ਠੇਕੇ ਖੋਲ੍ਹੋਂ
ਵਗਣ ਦਾਰੂ ਦੇ ਖਾਲ਼ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀ ਬੰਦੇ....

ਡੋਬ ‘ਤੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਜੁਆਨੀ
ਵੰਡ ਗਰਾਂਟਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬਣਦੇ ਦਾਨੀ
ਭੋਲ਼ੇ  ਲੋਕ  ਨਾ  ਮੂਲ਼ੋਂ  ਸਮਝਣ
ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਮਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ....
ਸਭ ਪਾਸੇ ਚਿੱਟੇ ਦਾ ਰੌਲਾ
ਘਾਲ਼ਾ-ਮਾਲ਼ਾ, ਰੋਲ਼-ਘਚੋਲ਼ਾ
ਘਰ ਘਰ ਵੇਚਣ ਦੇ ਲਈ ਚਿੱਟਾ
ਨੀਲੇ ਚਿੱਟੇ ਫਿਰਨ ਦਲਾਲ....ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ......

ਫਿਰਦੀ ਬੇਰੋਜ਼ਗਾਰ ਜਵਾਨੀ
ਲੱਭਦੀ ਫਿਰਦੀ ਧਰਤ ਬਿਗਾਨੀ
ਭਰੇ ਜਹਾਜ਼ ਰੋਜ਼ ਨਿੱਤ ਉਡਦੇ
ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਮਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ....

ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜਾਏ ਅਣਖ਼ੀਲੇ
ਕਰ ‘ਤੀ ਅਣਖ਼ ਤੁਸੀਂ ਤੀਲੇ ਤੀਲੇ
ਭੁੱਲ ਗਏ ਲੋਕੀਂ ਅਣਖ ਦਾ ਜੀਣਾ
ਮੰਗਦੇ ਬਸ ਹੁਣ ਆਟਾ ਦਾਲ਼ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ......

ਸੇਵਾ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਹੋਕਾ ਲਾਵੋਂ
ਸੇਵਾ ਕਰ, ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਘਬਰਾਵੋਂ?
ਕਿਉਂ ਗੰਨਮੈਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹੇੜ੍ਹਾਂ ਰੱਖੋਂ
ਪੁੱਛਣ ਲੋਕ ਸਵਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ.....ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ...
.
ਘੇਰਨ ਪੱਤਰਕਾਰ ਜਦ ਥੋਨੂੰ
ਪੁੱਛਣ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਜਦ ਥੋਨੂੰ
ਖਚਰੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸ ਕੇ ਲੀਡਰੋ
ਤੁਸੀਂ ਦਿੰਦੇ ਓ ਟਾਲ਼ ਸਵਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ......

ਖ਼ਤਰੇ  ਦੀ ਜਦ  ਘੰਟੀ ਵੱਜਦੀ
ਜਦ ਕੁਰਸੀ ਹੈ ਹਿੱਲਦੀ ਲਗਦੀ
ਯਾਦ ਆਉਂਦੈ ਥੋਨੂੰ ਇਕੋ ਝੁਰਲੂ
ਤੇ ਦੇਸ਼ ਬਣਾਵੋਂ ਢਾਲ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ.....

ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਹੁਰੀ ਕੁਰਸੀ ਛੱਡੋ
ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦਾ ਫ਼ਸਤਾ ਵੱਢੋ
ਰਾਮ  ਨਾਮ  ਦੀ  ਜੋੜੋ  ਪੂੰਜੀ
ਇਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਨਾਲ਼ ਲੀਡਰ ਜੀ...ਤੁਸੀਂ ਬੰਦੇ.......

ਮੂਲ ਲੇਖਕ: ਮੁਹੰਮਦ ਦਾਊਦ ਬਲੋਚ            ਪੇਸ਼ਕਸ਼: ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ

ਮੈਂ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਿਸਾਨ ਹਾਂ।
ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਇਕ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਘਰ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਵਿੱਘੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ।ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਵੀ ਤੇ ਹਾਲ਼ੀ ਵੀ ਮੈਂ ਹੀ ਹਾਂ।ਜੇ ਤਾਂ ਮੌਸਮ ਮੇਰੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਭੁਗਤ ਜਾਏ ਤਾਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਫ਼ਸਲ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਨੌਬਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਇਕ ਜੋੜੀ ਹੈ।ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਮੈਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਨ ਮਾਰ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਇਰਦ ਗ਼ਿਰਦ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਸਿੰਧੀ ਕਿਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਸੇਠ ਨੈਣ ਮੱਲ ਸਿੰਧ ਛੱਡ ਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਦ ਤੋਂ ਉਹਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੋਂ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਅਸੀਂ, ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ਼ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਲ਼ਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।ਕਦੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਆ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਭਾਵੇਂ ਸਾਡੀ ਬੋਲੀ ਸਾਂਝੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ, ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੇ ਮੌਸਮ ਆਦਿ ਅਤੇ ਕਦੀ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿੰਮੀਂਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਅਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।ਬੱਸ ਸਾਡੀ ਦੁਨੀਆਂ ਏਨੀ ਕੁ ਹੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿਨਾ, '' ਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਉਰਦੂ ਸਿਖਾ ਦਿਓ''।ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, '' ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿੰਧੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਸਿਖਾ ਦੇ''।
ਇਕ ਵਾਰੀ ਇੰਜ ਹੀ ਇਕ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿਚ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਦਾ ਸੌਦਾ ਕਰ ਲਿਆ।ਮੇਰੇ ਬਲ਼ਦ ਤਕੜੇ ਤੇ ਸੁਡੌਲ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਬਦਲੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਬਲ਼ਦ ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਇਕ ਖੋਤਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ।ਮੈਨੂੰ ਸੌਦਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।ਮੈਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਾਂ ਕਿ ਭਾਰ ਢੋਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਖੋਤਾ ਵਾਧੂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ।ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਆਪਣੇ ਥਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਤਕੜੇ ਸੁਡੌਲ ਬਲ਼ਦ ਮਿਲ ਗਏ ਸਨ।ਸ਼ਾਮੀਂ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਬਲ਼ਦ ਅਤੇ ਖੋਤਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਆਇਆ।ਸਵੇਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਨਵੇਂ ਬਲ਼ਦਾਂ 'ਤੇ ਜੂਲ਼ਾ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਖੇਤ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ।
ਜਦੋਂ ਖੇਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਬਲ਼ਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿੰਧੀ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਚ ਕਿਹਾ, '' ਖਬਰੀ ਜਾਟ ਅਥੇਈ (ਖੱਬੂ! ਅੱਗੇ ਚਲ ਰਸਤਾ ਹੈ) ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਬਲ਼ਦਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਖਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਖੇਤ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਕਿਹਾ, '' ਖਬਰੀ ਸਾਜ਼ਤਰੇ, ਅੰਦਰ ਬਾਹਰਿ! ਪੈਰ 'ਤੇ ਆ'' ( ਖੱਬੇ ਹੋ, ਹੁਣ ਸੱਜੇ ਹੋ, ਹੁਣ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਜਾਹ, ਠਹਿਰ ਜਾ) ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੇ ਕਦੇ ਸਿੰਧੀ ਬੋਲੀ ਸੁਣੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਦੇ।
ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਮੁਤਾਬਕ ਤੋਰ ਨਾ ਸਕਿਆ।ਮੈਂ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ।ਮੇਰਾ ਮਨ ਮੈਨੂੰ ਕਹੇ ਕਿ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਨੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਮੈਨੂੰ ਖੋਤੇ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਨਿਕੰਮੇ ਬਲ਼ਦ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਸੌਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸਾਂ।
ਮੈਂ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਇਸ ਧੋਖੇ ਦਾ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲਵਾਂਗਾ।
ਬਲ਼ਦਾਂ ਨੂੰ ਪਰਾਣੀਆਂ ਮਾਰਦਿਆਂ ਮਾਰਦਿਆਂ ਮੇਰਾ ਦੂਸਰਾ ਦਿਨ ਵੀ ਲੰਘ ਗਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸਮਝ ਨਾ ਆਈ।
ਮੈਂ ਹਾਰ ਗਿਆ।ਉੱਪਰੋਂ ਵੱਤਰ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ।ਖੇਤ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਵਾਹੁਣਾ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਮੈਂ ਸੋਚ ਲਿਆ ਕਿ ਚਾਹੇ ਪੰਚਾਇਤ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੌਦਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਤੋੜਨਾ ਪਵੇ, ਮੈਂ ਹੁਣ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਾਂਗਾ।ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਬਲ਼ਦ ਅਤੇ ਖੋਤਾ ਲੈ ਕੇ ਉਹਦੇ ਘਰ ਵਲ ਚਲ ਪਿਆ।
ਹਾਲੇ ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਮੇਰੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਸਮੇਤ ਆਉਂਦਾ ਦਿਸ ਪਿਆ।ਮੈਂ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ।ਜਦ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, '' ਬਈ, ਤੇਰੇ ਬਲ਼ਦ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਕ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ।ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਥੱਕ ਗਿਆਂ! ਤੇ ਹੁਣ ਇੰਜ ਕਰੀਏ ਕਿ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਬਲ਼ਦ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲੈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦੇ''।
ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਬਲ਼ਦ ਇੰਜ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਵਲ ਦੌੜੇ ਜਿਵੇਂ ਛੋਟਾ ਬੱਚਾ ਮਾਂ ਵਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ।  
ਮੇਰੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਅੱਖਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਦਾ ਮਾਲ ਵਾਪਸ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਲ਼ਦ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।ਅਚਾਨਕ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਆਪਣੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ 'ਤੇ ਪਈ।ਖੈਰਾਲ ਦੀਨ ਨੇ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਟਾਕੀਆਂ ਕੱਢ ਸੁੱਟੀਆਂ ਸਨ।ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚੋਂ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਧਾਰ ਵਹਿ ਤੁਰੀ।ਮੈਂ ਸੋਚਿਆਂ ਜੇ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਛੱਡਣ ਨਾਲ਼ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਛੱਡਣ ਨਾਲ ਬੰਦੇ ਦੀ ਨਾ ਜਾਣੇ ਕੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ।           

ਟਿੰਡ “ਚ ਕਾਨਾ ਪਾਈ ਰੱਖ,
ਐਵੇਂ  ਸਿੰਗ  ਫ਼ਸਾਈ ਰੱਖ।
ਨਾ ਬੈਠੀਂ ਨਾ ਬੈਠਣ ਦੇਵੀਂ,
ਸਭ ਨੂੰ ਇੰਜ ਘੁੰਮਾਈ ਰੱਖ।
ਕੋਈ ਵੀ  ਸੁੱਕਾ  ਛੱਡੀਂ ਨਾ,
ਛੁਰੀ ਸਾਣ ‘ਤੇ ਲਾਈ ਰੱਖ।
ਲਿਫ਼ ਜਾ ਅੱਗੇ  ਤਕੜੇ ਦੇ,
ਮਾੜੇ ਨੂੰ  ਬਸ ਢਾਈ ਰੱਖ।
ਛੱਟੀ ਜਾਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਜੀਂ,  
ਆਪਣੇ ਐਬ ਛੁਪਾਈ ਰੱਖ।
ਚਾਨਣ ਨੂੰ  ਪ੍ਰਚਾਰੀ ਚਲ,
ਦੀਵਾ ਘਰੇ  ਬੁਝਾਈ ਰੱਖ।
ਮੁੰਨ ਕੇ ਸਿਰ ਤੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ,
ਆਪਣੀ ਟ੍ਹੌਰ ਬਣਾਈ ਰੱਖ।
ਘੁੱਟ ਕੇ ਰੱਖੀਂ ਜੇਬ ਆਪਣੀ,
ਗ਼ੈਰ ‘ਤੇ ਅੱਖ ਟਿਕਾਈ ਰੱਖ।